اجراهای برون مرزی؛ بهترین راه معرفی موسیقی کشورهاست

سردار سولیف نوازنده، مقام‌دان و مقام‌خوان :
اجراهای برون مرزی؛ بهترین راه معرفی موسیقی کشورهاست
یکی از ویژگی‌های موسیقی ایرانی بهره‌گیری از آن در کشورهای منطقه است که دلایل مختلفی دارد. تاجیکستان،‌ ازبکستان، افغانستان و پاکستان چنین کشورهایی هستند. سردار سولیف نوازنده، مقام‌دان و مقام‌خوان تاجیک درباره این شباهت‌ها و تفاوت‌ها با ایلنا گفتگو کرد.
به گزارش ایلنا، در جشنواره موسیقی فجر امسال چند گروه از کشورهایی چون ازبکستان، هندوستان، هلند، ازبکستان و افغانستان حضور داشتند. یکی از این گروه‌ها از کشور همسایه تاجیکستان به جشنواره آمده بود که سرپرستی آن را سردار سولیف به عهده داشت.
سردار سولیف از جمله هنرمندان بین‌المللی کشور تاجیکستان است. سولیف در دانشکده دولتی «خجند» تحصیل کرده است. او طی حضور در رویدادهای مختلف و اجرا در برخی کشورها، تلاش دارد موسیقی دیارش را به فارسی‌زبان‌ها و غیر فارسی‌زبان‌ها معرفی کند. «آواز سال»، «نوای جاودان»، «گونچاخو سانیت»، «گانچی آرت»، «تاجیکستان سرزمین مادری» و «شش موغام» برخی از رویدادهایی هستند که سردار سولیف در آن‌ها حضور یافته است.
او طی حضور و اجرا در سی و نهمین جشنواره موسیقی فجر که اواخر بهمن‌ماه در تهران و چهارده استان دیگر برگزار شد، به اجرای آثاری از موسیقی آیینی و مقامی تاجیکستان پرداخت. سرار سولیف طی این کنسرت علاوه بر تنبور تاجیکی سه‌تار نواخت که ساز دایره هم او را در تعدادی از آثار همراهی کرد و در ادامه بود که آثار باکلام و بی‌کلام اجرا شد. او در ابتدای کنسرت، شعری از کمال خجندی را خوانده بود که مورد اقبال حاضران قرار گرفت. «عشاق خجند» هم آخرین قطعه اجرا شده این هنرمند در جشنواره موسیقی فجر بود.
ایلنا گفتگو یی با سردار سولیف به مناسبت حضورش در ایران انجام داد وبه پاسخ پرسش هایش دست یافت.
در رابطه با تاجیکستان باید گفت به دلیل همسایگی با ایران و مشترک بودن زبان فارسی، به لحاظ موسیقایی با کشورمان دارای مشترکاتی است. مقوله ادبیات و گستردگی و قدمت این بستر نیز یکی دیگر از موضوعات مهمی است که بر تشابه موسیقی تاجیک‌ها و ایرانی‌ها افزوده است.
قدری در مورد موسیقی تاجیکستان توضیح بدهید.
موسیقی تاجیکستان شامل سبک‌های موسیقی متعلق به موسیقی ایرانی و موسیقی سنتی آسیای مرکزی است. گفتنی است یکی از مقولات مهمی که اغلب مخاطبان عام‌تر نامش را شنیده‌اند «شش موغام» است که در موسیقی کشورهای تاجیکستان و ازبکستان رواج دارد، چیزی شبیه موسیقی دستگاهی ایران که چهارچوبی مشخص و تعریف شده دارد. باید گفت محوریت اصلی شش مقام یا همان شش موغام، عرفان و عشق‌های معنوی و عرفانی است. «بربط»، «دایره»، «تنبور» و «دف» نیز سازهایی هستند که این موسیقی را اجرا می‌کنند. اما ترتیب شش مقام به طور کلی به این قرار است؛ «مقام‌های بزرگ»، «راست»، «نوا»، «دوگاه»، «سه‌گاه» و «عراق».
این بخش از موسیقی ازبک‌ها و تاجیک‌ها تا آن حد اهمیت دارد که سازمان یونسکو در سال ۲۰۰۰ میلادی آن را در فهرست کهن‌ترین سبک‌های موسیقی و همچنین سرمایه‌های غیرمادی به ثبت رسانده است. در تاجیکستان البته از شش موغام به عنوان قرآن موسیقی ملت تاجیک یاد می‌شود. ماجرا از این قرار است که تاجیکستان پس از خودمختاری به سال ۱۹۲۰ شش موغام را به عنوان بخش مهم موسیقی خود معرفی کرد. این مقام‌های شش‌گانه توسط هنرمندان برجسته‌ای چون مانند صدرالدین عینی و باباجان غفورف شکل گرفته‌اند و به دو شکل یا دو بخش تبدیل شده‌اند؛ بخش اول شش مقامی است که در شهر دوشنبه انتشار یافته و شش مقام ازبکی هم در شهر تاشکند ارائه شدند و باید گفت در جزییات با هم تفاوت دارند. در اینباره باید گفت که هنرمندان این دوکشور هرکدام شش موغام را متعلق به خود می‌دانند در اینباره هنوز تفاهمی وجود ندارد.
دو کشور تاجیکستان و ایران فعلی چقدر به لحاظ فرهنگ و هنر با هم دارای نقاط مشترک هستند؟
به طور مشخص ما و ایرانی‌ها در گذشته و در ایامی که ایران بزرگ چند کشور را در بر می‌گرفته از یک خاک بوده‌ایم و اصطلاحا ریشه‌ها یکی است. با توجه به قدمت این روند، باید گفت فرهنگ تاجیک‌ها و ایرانی‌ها بسیار به هم نزدیک است.
حتی اگر به گذشته و منابع موجود نگاه کنیم درخواهیم یافت که برخی آیین‌های امروزی ما و شما در ایران، یکی هستند و اگر تفاوتی هم هست به طور جزیی است و طی سالیان بر اساس اقلیم، نوع زندگی و موارد دیگر ایجاد شده است.
موسیقی تاجیکستان و ایران در چه مواردی به هم شباهت دارند، ؟
مشخصا زمانی که از موارد مشترک و ویژگی‌های یکسان در موسیقی دو کشور صحبت می‌کنیم، خواه‌ناخواه صحبت از سازها به میان می‌آید. باید گفت این اشتراک در سازها و نوع سازبندی‌هاست که نواها و آواهای مشترکی را میان موسیقی دو کشور ایجاد می‌کند.

اسامی بخش‌های مختلف ساز و اصطلاحات مرسوم هم در موسیقی تاجیکستان و ایران دارای شباهت‌هایی است. مثلا اینکه ما هم به بندها یا ریسمان‌های پیچیده شده دور دسته ساز پرده می‌گوییم که در زبان انگلیسی به آن «screen» می‌گویند. این پرده‌های روی ساز گام‌هایی هستند که مشترکند.
شیوه فراگیری موسیقی اصیل و مقامی تاجیکستان به چه شکل است؟
موسیقی مقامی از گذشته‌های دور به صورت شفاهی و دهان به دهان از نسلی به نسل دیگر انتقال یافته است. رویه این است که من موسیقی را از استادم آموخته‌ام و او هم نزد استادش که معمولا فردی از نسل قبلی است، آموزش دیده و استاد او هم از فرد دیگری، که متعلق به نسل قبل بوده موسیقی را یاد گرفته. من نیز چنین رویه‌ای را دنبال کردم و همانطور که استادم در مقطعی شاگردانی از نسل‌های قبل را تربیت کرده، افرادی را آموزش می‌دهم. این رویه گاه موروثی است و برخی خانواده‌ها به این شکل موسیقی را از اجدادشان فرا گرفته‌اند. آنطور که مطلع هستم کلا موسیقی مقامی در تمام منطقه شرق آسیا به همین شیوه یاد داده می‌شود که ایران هم چنین است.
البته به تازگی و طی چند سال گذشته برخی مقام‌ها دارای نت شده‌اند و قاعدتا نسل‌های بعد علاوه بر آموزش سنتی و شفاهی باید به این شیوه هم اشراف پیدا کنند. نباید فراموش کنیم که نت زبانی بین‌المللی است.
هدف ویا پیام شما با اجرای رپرتوار چه بود؟
برای حضور در ایران و اجرا در جشنواره موسیقی فجر بخشی از مراسم آیینی تاجیک‌ها را به عنوان رپرتوار انتخاب کردیم. رپرتواری در تالار رودکی تهران اجرا کردیم بخشی از مراسمی است که به آن «نهار آش» می‌گوییم. این رپرتوار در واقع همانی است که توسط استاد من اجرا می‌شده و پیش از او هم استادان دیگر آن را اجرا کرده‌اند، می‌خواهم بگویم این رسم یک آیین قدیمی است که مردم امروزی هم همچنان به آن توجه دارند؛ هرچند برخی تحت تاثیر فرهنگ‌های دیگر آن را فراموش کرده‌اند. این مراسم که برگرفته از یک آیین ازبکستانی است، یک روز پس از جشن عروسی زوج‌های تاجیک برگزار می‌شود. این مراسم یک روز بعد از عروسی برگزار می‌شود و به داماد و نزدیکان او اختصاص دارد. طی این رسم آن‌ها صبح گرد هم می‌آیند و به اجرای قطعاتی می‌پردازند. این آهنگ‌ها همگی عاشقانه هستند و با سازهای تاجیکی نواخته می‌شوند و دارای کلام هستند و برخی هم بی‌کلامند. البته همه قطعات ما مربوط به این مراسم نیست و برخی آثاری که نواخته شد، ساخته خودم هستند.
آیا تا کنون اجرای برون مرزی داشته ایدواگر بله است به کدام کشورها رفته اید؟
بله؛ اجراهای برون‌مرزی بهترین اتفاق برای معرفی موسیقی کشورها به دیگر مردمان است، گفت: از آنجا که اجرا برایم اهمیت دارد برگزاری کنسرت را در کشورهای مختلفی تجربه کرده‌ام که چین، ایتالیا، هند، آمریکا، فرانسه و برخی دیگر جزو آن‌هاست.
در پایان اگر صحبتی مانده بفرمائید.
امیدوارم فرصتی دیگر دست دهد تا باز هم به ایران بیاییم. اما این آمدن و رفتن‌ها زمانی موثر و قابل اهمیت است که به همکاری هنرمندان ایرانی با دیگر کشورها بی‌انجامد. انشالله این فرصت دست دهد تا با ایرانی‌ها که دربسیاری از موارد فرهنگی با آن‌ها شراکت داریم همکاری کنیم و آثاری مشترک خلق کنیم. زمانی که چنین اتفاقی رخ دهد می‌توان موسیقی منطقه وبخش‌هایی از آسیا را در قالب همکاری‌های مشترک به سمع و نظر مخاطبان دیگر کشورهای غیر هم‌مرز، رساند.