تشدید شرق گرایی ایران کلید جنگ طلبی اتی آمریک

فرامرز توفیقی/ایران، به‌عنوان لولای ژئوپولیتیک جهانی، در موقعیتی بی‌مانند قرار دارد که هرگونه چرخش استراتژیک آن به سوی شرق یا غرب( سنتی) می‌تواند موازنه قدرت در نظام بین‌الملل را دگرگون سازد. این جایگاه ممتاز، ریشه در موقعیت جغرافیایی ایران به‌عنوان پلی میان اوراسیا، خلیج فارس و اقیانوس هند دارد که آن را به بازیگری کلیدی در شطرنج ژئوپولیتیک جهانی تبدیل کرده است. در شرایط کنونی، که تضاد میان ابرقدرت‌های جهانی، به‌ویژه ایالات متحده، چین و روسیه، به اوج خود رسیده، ایران با شتابی فزاینده به سمت شرق‌ حرکت کرده است. این سیاست، از طریق تقویت روابط با قدرت‌های شرقی نظیر چین و روسیه و پیوستن به سازوکارهای چندجانبه مانند بریکس و سازمان همکاری شانگهای، با هدف کاهش وابستگی به غرب و تنوع‌بخشی به شرکای استراتژیک دنبال می‌شود.
چرایی این گرایش به شرق‌ را می‌توان در چند عامل کلیدی جست‌وجو کرد: نخست، فشارهای اقتصادی و سیاسی ناشی از تحریم‌های گسترده غرب که ایران را به سوی یافتن شرکای جدید سوق داده است؛ دوم، همسویی ایدئولوژیک و استراتژیک با کشورهایی که در برابر هژمونی غرب ایستادگی می‌کنند؛ و سوم، فرصت‌های اقتصادی و ژئوپولیتیکی ناشی از همکاری با اقتصادهای رو به رشد شرق، به‌ویژه در حوزه انرژی، فناوری و زیرساخت. این چرخش “ظاهرا” به جمهوری اسلامی ایران امکان می‌دهد تا مقداری از انزوای بین‌المللی بیرون آید و فرصتی برای ایفای نقشی فعال‌تر در نظم نوین جهانی فراهم آورد.اما این چرخش استراتژیک ایران به سمت شرق حساسیت‌های شدیدی در غرب، به‌ویژه ایالات متحده و متحدانش، برانگیخته است. غرب، ایران را به‌عنوان یک بازیگر محوری در خاورمیانه می‌بیند که پیوندهای عمیق‌تر آن با چین و روسیه می‌تواند توازن قدرت منطقه‌ای و جهانی را به ضرر منافع غربی تغییر دهد. این نگرانی‌ها از منظر غرب ابتدا ریشه در ملاحظاتی چون تقویت محور ضدغربی ایران-چین-روسیه دارد که می‌تواند به کاهش نفوذ غرب در منطقه و جهان منجر شود؛ و دوم دسترسی چین و روسیه به منابع انرژی ایران و تقویت جایگاه آن‌ها در بازارهای جهانی؛ سوم، نگرانی از انتقال فناوری‌های پیشرفته، به‌ویژه در حوزه نظامی، که می‌تواند قابلیت‌های دفاعی ایران را تقویت کند. افزون بر این، جایگاه جغرافیایی ایران به‌عنوان یک سپر دفاعی کلیدی در استراتژی مهار گسترش‌طلبی چین از منظر غرب، اهمیت دوچندانی یافته است. ایران با قرار گرفتن در مسیرهای حیاتی ترانزیت انرژی و تجارت جهانی، مانند تنگه هرمز و نزدیکی به مسیرهای ابتکار کمربند و جاده چین، می‌تواند به اهرمی برای چین در تضعیف استراتژی مهار غرب علیه این کشور تبدیل شود. این موقعیت، ایران را به یک نقطه حساس در سپر دفاعی غرب بدل کرده که هرگونه نزدیکی آن به چین، به‌ویژه در زمینه‌های اقتصادی و نظامی، می‌تواند توانایی غرب برای مهار گسترش‌طلبی چین را تضعیف کند.

با این حال، تشدید شرق‌گرایی ایران، احتمال تقابل با غرب به رهبری ایالات متحده را نزدیکتر از هرزمانی کرده است. این چرخش استراتژیک، از منظر غرب، به‌ویژه آمریکا، به‌عنوان یک تهدید مستقیم علیه منافع آن‌ها در منطقه خاورمیانه و نظام بین‌الملل تلقی می‌شود. ایالات متحده، که رهبری ائتلاف غربی شامل کشورهای اروپایی، اسرائیل و متحدان عربی خلیج فارس را بر عهده دارد، نزدیکی ایران به چین و روسیه را به‌عنوان یک چالش چندوجهی می‌بیند. به‌ویژه، همکاری ایران با چین در چارچوب ابتکار کمربند و جاده، که می‌تواند مسیرهای تجاری و انرژی را از کنترل غرب خارج کند، و همچنین همکاری‌های نظامی با روسیه، مانند انتقال فناوری‌های موشکی و پهپادی، نگرانی‌های آمریکا را تشدید کرده است. این عوامل، غرب را به سمت اتخاذ رویکردهای تهاجمی‌تر برای مهار ایران سوق می‌دهد، زیرا تأخیر در واکنش می‌تواند به تقویت بیشتر محور ایران-چین-روسیه و کاهش نفوذ غرب در منطقه منجر شود.
غرب به رهبری آمریکا، که از ابزارهای دیپلماتیک و اقتصادی مانند تحریم‌ها برای مهار ایران استفاده کرده، اکنون با کاهش کارایی این ابزارها، به احتمال زیاد به سمت تحرکات سخت حرکت خواهد کرد. این تحرکات می‌توانند شامل اقدامات نظامی، مانند حملات هدفمند به تأسیسات استراتژیک ایران، حمله به تاسیسات و تجهیزات نظامی در خلیج‌فارس، عملیات سایبری برای مختل کردن زیرساخت‌های حیاتی مانند شبکه‌های انرژی و مالی باشند. علاوه بر این، آمریکا ممکن است با تقویت ائتلاف‌های منطقه‌ای خود، به‌ویژه با اسرائیل و کشورهای عربی خلیج فارس، فشارهای نظامی و اطلاعاتی بر ایران را افزایش دهد. رزمایش‌های مشترک، تقویت پایگاه‌های نظامی در منطقه، و حمایت از اقدامات اسرائیل علیه منافع ایران، از جمله سناریوهای محتمل هستند.

در نهایت، تشدید شرق‌گرایی ایران، ضمن اینکه فرصت‌های “موقت”برای تقویت جایگاه ژئوپولیتیکی کشور فراهم می‌کند، احتمال و سرعت تقابل با غرب به رهبری آمریکا را به‌طور قابل‌توجهی افزایش داده است. ایران باید با هوشیاری و آمادگی کامل، ضمن توجه هوشمند به دیپلماسی، برای سناریوهای سخت‌تر، از جمله اقدامات نظامی و سایبری آماده باشد. این آمادگی مستلزم ترکیبی از دیپلماسی هوشمند، تقویت توان دفاعی، اقتصادی و انسانی، و مدیریت دقیق منابع داخلی است تا ایران بتواند در برابر حملات نظامی غرب مقاومت کند.