جراحی عمیق یا پاک کردن صورت مسئله؟!

«بشارت نو» از ساماندهی اقتصاد با حذف صفر از پول ملی گزارش می دهد:
سیدرضا هاشمی زاده/روزنامه نگار

طرح حذف چهار صفر از پول ملی، که شامل تغییر واحد پول از ریال به تومان است، ایده‌ای است که از دهه‌های گذشته در ایران مطرح بوده و هر بار که تورم و بی‌ثباتی اقتصادی اوج می‌گیرد، دوباره بر سر زبان‌ها می‌افتد. موافقان این طرح را گامی ضروری برای مدرن‌سازی سیستم پولی و حل مشکلات عملیاتی می‌دانند، اما منتقدان، این اقدام را بدون حل ریشه‌های تورم، تنها یک تغییر صوری و خطرناک می‌شمارند. در هفته های گذشته ،حذف چهارصفر از پول ملی به تصویب کمیسیون اقتصادی مجلس شورای اسلامی رسید. این گزارش نگاهی دارد به این طرح با اشاره به ادعاهای موافقان و منتقدان و تجربه های موفق و ناموفقی که در سایر کشورها بوقوع پیوسته است .
*موافقان؛ حذف صفر لازم است
موافقان طرح، حذف صفر را یک “جراحی پولی ضروری” برای ساماندهی وضعیت پولی کشور می‌دانند. از نظر آن‌ها، این اقدام مزایای متعددی دارد:
_ سهولت در محاسبات و معاملات: با حذف چهار صفر، ارقام پولی ساده‌تر شده و محاسبات مالی روزمره، حسابداری شرکت‌ها و تراکنش‌های بانکی برای مردم و کسب‌وکارها آسان‌تر می‌شود. این امر به کاهش خطاها و افزایش کارایی سیستم مالی کمک می‌کند.
_ کاهش هزینه‌های چاپ اسکناس: تورم مزمن باعث شده تا بانک مرکزی مجبور به چاپ مداوم اسکناس‌های با ارقام بسیار بزرگ و پرهزینه شود. حذف صفر، نیاز به این اسکناس‌ها را کاهش داده و در بلندمدت، هزینه‌های چاپ، توزیع و امحاء اسکناس را به شکل چشمگیری کم می‌کند.
_تأثیر روانی مثبت و بهبود وجهه پول: موافقان معتقدند که این اقدام می‌تواند حس ارزشمندی بیشتری به پول ملی ببخشد و انتظارات تورمی را در جامعه تعدیل کند. همچنین، با رسمی شدن واحد “تومان”، یک رویه غیررسمی مردم به یک قاعده رسمی تبدیل می‌شود.
* منتقدان؛ به ریشه‌های بنیادین تورم توجهی نشده است
در مقابل، منتقدان با تکیه بر تحلیل‌های اقتصادی، این طرح را بدون اصلاحات بنیادین، نه تنها بی‌فایده، بلکه خطرناک می‌دانند. آن‌ها معتقدند که تورم یک “بیماری ساختاری” است که ریشه در عواملی فراتر از تعداد صفرهای روی اسکناس دارد. دلایل اصلی تورم از دیدگاه کارشناسان اقتصادی عبارتند از:
_کسری بودجه ساختاری دولت: تأمین کسری بودجه از طریق منابع بانک مرکزی، به خلق پول بی‌رویه و افزایش پایه پولی منجر می‌شود که عامل اصلی تورم است.
_ ناترازی‌های اقتصادی: عدم تعادل در بخش‌های مختلف اقتصادی، مانند ناترازی در نظام بانکی، تولید و بودجه، فشار تورمی را تشدید می‌کند.
_فساد و رانت: وجود فساد و رانت قابل ملاحظه در برخی ساختارهای اقتصادی و دولتی، منابع مالی را از مسیر تولید منحرف کرده و به بی‌ثباتی اقتصادی دامن می‌زند.
_تحریم‌ها: تحریم‌های بین‌المللی و کاهش درآمدهای ارزی، موجب افزایش نرخ ارز و تورم می‌شود.

*دلایل اصلی مخالفت با حذف صفر
منتقدان بر این باورند که حذف صفر بدون اصلاحات ریشه‌ای، تنها “پاک کردن صورت مسئله” است و می‌تواند عواقب نامطلوبی داشته باشد از قبیل :
_ تشدید انتظارات تورمی: این اقدام ممکن است در برخی بازارها به گرد شدن قیمت‌ها به سمت بالا منجر شود و تورم را افزایش دهد.
_هزینه‌های سنگین: اجرای طرح نیازمند هزینه‌های بسیار بالا برای چاپ اسکناس‌های جدید، به‌روزرسانی نرم‌افزارها و آموزش عمومی است.
_تکرار چرخه معیوب: اگر ریشه‌های اصلی تورم حل نشود، ارزش پول ملی دوباره کاهش می‌یابد و نیاز به حذف صفرهای بیشتری پیدا می‌شود، مانند تجربه ناموفق ونزوئلا.
*درس‌هایی از تجربه جهانی
_ نمونه‌های موفق
تجربیات سایر کشورها نشان می‌دهد که موفقیت طرح حذف صفر به زمان‌بندی و شرایط اقتصادی همزمان وابسته است:
_ ترکیه (۲۰۰۵): این کشور پس از مهار ابرتورم و اجرای یک برنامه تثبیت اقتصادی جامع، شش صفر را حذف کرد. این اقدام به افزایش اعتماد عمومی و بهبود وضعیت پولی کمک کرد.
_روسیه (۱۹۹۸): روسیه سه صفر از روبل را پس از کنترل نسبی تورم و با افزایش قیمت نفت حذف کرد که توانست اعتماد مردم را جلب کند.
در این موارد، حذف صفر آخرین گام در یک برنامه جامع و موفق اصلاحات اقتصادی بود، نه اولین آن.
_نمونه‌های ناموفق
در مقابل، برخی کشورها بدون توجه به پیش‌شرط‌های لازم، اقدام به حذف صفر کردند که به شکست کامل طرح منجر شد:
_ونزوئلا و زیمبابوه: این کشورها در شرایط ابرتورم شدید، بدون تغییر سیاست‌های مالی و پولی، صفرها را حذف کردند. نتیجه آن، مهار نشدن تورم و بازگشت سریع صفرها بود. در زیمبابوه، پس از حذف ۲۵ صفر، مردم به استفاده از دلار آمریکا روی آوردند.
* لزوم اصلاحات ساختاری، سیاسی و اقتصادی

برای موفقیت طرح حذف صفر در ایران، اصلاحات ساختاری عمیق ضروری است. این اصلاحات باید فراتر از مسائل پولی باشد و به اصلاحات سیاسی و مدیریتی نیز بپردازد:
_مقررات‌زدایی و حذف بوروکراسی دست‌وپاگیر: بسیاری از قوانین و مقررات زائد، مانع از رشد تولید و سرمایه‌گذاری شده‌اند.
_مقابله با فساد و رانت: مبارزه جدی با فساد و رانت‌خواری، شفافیت در اقتصاد را افزایش داده و منابع مالی را به سمت تولید هدایت می‌کند.
_اصلاحات سیاسی و اقتصادی: ثبات سیاسی، شفافیت و حاکمیت قانون، پیش‌نیازهای جذب سرمایه‌گذاری و رشد اقتصادی پایدار هستند.
*پیش‌شرط‌های کلیدی برای موفقیت حذف صفر از پول ملی کشور
کارشناسان اقتصادی موفقیت حذف صفر در ایران را منوط به فراهم شدن پیش‌شرط‌های اساسی می‌دانند:
_ مهار تورم و ثبات اقتصادی: اولویت اصلی باید کنترل پایدار تورم و رساندن آن به سطح تک‌رقمی باشد.
_استقلال بانک مرکزی: بانک مرکزی باید در تصمیم‌گیری‌های پولی، مستقل از فشارهای مالی دولت باشد.
_اصلاح نظام بانکی: پاکسازی ترازنامه بانک‌ها و محدود کردن خلق پول بی‌رویه توسط آن‌ها.
_ ترمیم سرمایه اجتماعی و اعتماد عمومی: مردم باید به برنامه‌های اقتصادی دولت اعتماد داشته باشند تا اجرای طرح با همراهی اجتماعی مواجه شود.
* الزامات فنی و اجرایی طرح
موفقیت
طرح حذف صفر، نیازمند یک برنامه‌ریزی دقیق فنی و اجرایی است. این فرآیند شامل:
_به‌روزرسانی استانداردها و روش‌های حسابداری و بانکی.
_ آموزش و اطلاع‌رسانی عمومی به مردم برای آشنایی با واحد پول جدید.
_تطبیق قوانین و مقررات با واحد پولی جدید.
*ابعاد حقوقی و روند قانونی
طرح حذف چهار صفر از پول ملی، واحد پول را از ریال به تومان تغییر می‌دهد. برای اجرای این طرح، یک دوره گذار دو ساله در نظر گرفته شده تا بانک مرکزی اسکناس‌ها و سکه‌های جدید را جایگزین کند. هرچند اجرای غیررسمی این طرح با انتشار اسکناس‌هایی با صفرهای کم‌رنگ از اواخر سال ۱۴۰۰ آغاز شده، اما برای اجرایی شدن کامل، به تصویب نهایی مجلس نیاز دارد.
*اهداف نهایی حذف صفر
اگر حذف صفر پس از تحقق اصلاحات انجام شود، می‌تواند به اهداف زیر کمک کند:
_کاهش حجم اسکناس و ساده‌سازی محاسبات.
_ افزایش کارایی سیستم پولی و بهبود تصویر اقتصادی کشور.
_ افزایش اعتماد عمومی به پول ملی.
در مجموع، می‌توان گفت که حذف صفر از پول ملی به تنهایی “یک ابزار کمکی” است، نه یک راه‌حل مستقل. این اقدام تنها زمانی می‌تواند معاملات را ساده‌تر و از لحاظ روانی تأثیر مثبتی داشته باشد که بخشی از یک استراتژی گسترده‌تر برای رسیدگی به علل ریشه‌ای بی‌ثباتی اقتصادی باشد. بدون کنترل تورم و اصلاحات ساختاری، این طرح تنها یک تغییر ظاهری خواهد بود.
حذف صفر از پول ملی در صورتی معنادار و مؤثر است که به عنوان “مرحله نهایی” یک برنامه جامع اصلاحی اجرا شود. این برنامه باید شامل مهار تورم، افزایش استقلال بانک مرکزی، مقابله با فساد و رانت، مقررات‌زدایی دست‌وپاگیر و انجام اصلاحات سیاسی باشد تا مشکلات کلان اقتصادی حل شده و ارزش پول ملی به صورت پایدار تثبیت گردد.