خطر بحران «مشروعیت و صداقت» رسانه های رسمی در ایران

یگانه شوق الشعراء/ مرکز افکارسنجی دانشجویان ایران در ارتباط پیرامون نحوه پیگیری اخبار روز جامعه توسط مردم، نظرسنجی کرده است. در این نظرسنجی سوال مطرح شده از پاسخگویان این است که «شما اخبار روز جامعه را بیشتر از چه طریقی پیگیری می کنید؟» پاسخگویان فقط می‌توانستند یک گزینه را انتخاب کنند. ۴۲.۱ درصد پاسخگویان در پاسخ به این سوال صداوسیما، ۴۱.۴ درصد فضای مجازی (رسانه‌های اجتماعی و سایت‌‌های خبری)، ۵.۱ درصد شبکه‌های ماهواره‌ای، ۲ درصد دوستان و آشنایان، ۰.۲ درصد روزنامه‌ها و ۶.۹ درصد سایر موارد را انتخاب کرده‌اند. ۲.۳ درصد نیز به این سوال پاسخ ندادند. مقایسه این نتایج با یافته‌های پیشین ایسپا نشان می‌دهد پیگیری اخبار روز از طریق صداوسیما در شهریورماه ۱۴۰۰ نسبت به اسفند ۱۳۹۷، ۱۵.۶ درصد کاهش یافته است. در مقابل استفاده از فضای مجازی به عنوان منبع کسب خبر در این بازه زمانی بیش از ۱۵ درصد افزایش یافته است.
پس از انجام نظرسنجی ایسپا در سال 1400 هنوز در خصوص نحوه پیگیری اخبار روز جامعه پژوهش کلانی انجام نگرفته است، اما داده‌های موجود نشانگر کاهش استقبال مردم از رسانه‌های رسمی و افزایش استقبال آن‌ها نسبت به فضای مجازی است. افزایش روزافزون استفاده از اینترنت در سراسر جهان باعث اقبال عمومی به سمت شبکه‌های مجازی شده است. در این مدت رسانه‌های مختلف نیز به سراغ مردم رفته‌اند و گفت و گو با آن‌ها مبین این موضوع است که مردم از اخبار سفارشی و دستکاری‌شده در رسانه‌های دولتی ناراضی‌اند و به شبکه‌های فارسی‌زبان ‌خارجی و فضای مجازی روی آورده‌اند. باشگاه روزنامه نگاران ایران نیز اخیرا گزارشی آماری از رسانه‌های مجوزدار چابی و الکترونیک ایران منتشر کرده است. بر اساس این گزارش درحالی که سرانه مطالعه روزانه در ایران بیشتر از  ۱۶ دقیقه نیست، کشور ما 10 هزار و 844 رسانه دارد که شامل 338 روزنامه، 1321 فصلنامه، 829 هفته ‌نامه و5 هزار و 331 سایت خبری می‌شود. در گزارش پیشرو بشارت نو با این سوالات به سراغ کارشناسان رسانه رفته‌ است:
1. چرا میزان استقبال عمومی از رسانه‌های رسمی پایین است؟  
2. با توجه به پایین بودن استقبال مردم از رسانه‌های رسمی چرا تعداد این رسانه‌ها در کشور ما بالا است؟
3. در سراسر جهان وضعیت استقبال عمومی از رسانه‌های رسمی به چه صورت است؟

اعتماد مردم به رسانه‌های رسمی از بین رفته‌است

قربانعلی تنگشیر، مدرس دانشگاه و نایب رئیس انجمن متخصصان روابط عمومی در این خصوص به بشارت نو گفت: «در خصوص شبکه‌های اجتماعی در کشور ما اطلاعات دقیق و کاملی وجود ندارد و از فضاهای مجازی به درستی استفاده نمی‌شود. زیرا کاربرد این شبکه‌های برای مردم تشریح نشده است؛ در دنیا این بسترها برای توسعه اقتصاد و گسترش علم استفاده می‌شود، اما متاسفانه در ایران این بستر برای رواج شایعه و اخبار جعلی مورد استفاده قرار می‌گیرد. بیشترین استفاده از شبکه‌های اجتماعی در کشور ما برای سرگرمی است در صورتی که شبکه‌های اجتماعی در دنیا آخرین اطلاعات و آمارها را به مردم ارائه می‌دهند. در این شرایط مردم مجاز هستند که انتخاب کنند اما در ایران متاسفانه از طریق رسانه‌های رسمی اطلاع رسانی درست صورت نمی‌گیرد و مردم اعتماد کافی به رسانه‌ها ندارند. در این شرایط ایجاد اعتماد در میان مردم کار بسیار سختی است؛ وقتی اعتماد مردم از بین می رود ایجاد آن بسیار سخت است.»

بحث منابع مورد اعتماد

وی ادامه داد: «بسیاری از اخباری که کار می‌‌شوند بر اساس منابع مورد اعتماد نیست. مردم به منابع اخبار بسیار توجه می‌کنند. در ایران مقامات مختلف حتی در خصوص موضوع مشخصی اظهارات گوناگونی را مطرح می‌کنند. در این شرایط مردم نمی‌دانند از کجا اخبار را پیگیری کنند. اما در منابع نوشتاری مانند روزنامه‌ها منابع مهم‌تر است زیرا مستند می‌شود. در روزنامه‌های چابی مردم می‌توانند به منابع مراجعه و از آن استفاده کنند. در دنیا منابع شبکه‌های اجتماعی مشخص است اما وقتی در ایران منابع خبری وجود ندارد مردم نمی‌دانند اخبار را باید چگونه پیگیری کنند. شبکه‌های داخلی باید در میان مردم ایجاد اعتماد کنند تا مردم اخبار را از رسانه‌های رسمی پیگیری کنند.»

اهمیت تخصص در حوزه خبر

او در آخر تصریح کرد: «در کشورهای توسعه یافته از افراد متخصص در تهیه خبر استفاده می‌شود. اما در کشور ما هرکسی در هر حوزه‌ای اظهار نظر می‌کند و به کارشناسی اهمیت نمی‌دهیم. این در حالی است در منابع خبری تخصص و کارشناسی اهمیت دارد. بسیاری از مدیران در زمینه خبررسانی اطلاعاتی ندارند و باید در این حوزه از متخصصین و خبرنگاران استفاده شود. در کشورهای توسعه‌یافته برای تربیت نیروی متخصص در حوزه خبر سرمایه گذاری‌های زیادی انجام می‌شود. بنابراین در این حوزه ما با دنیا قابل مقایسه نیستیم و در برخی از رسانه‌های کشور مدیرانی حضور دارند که حتی توانایی نگارش یک خبر را ندارند و این بدان معناست که بحث کارشناسی در کشور ما اهمیتی ندارد.»

منبع و مرجع مورد نیاز مردم برای پیگیری اخبار

میلاد زارعی، مدرس رسانه نیز در این خصوص به بشارت یزد گفت: «حوزه خبر در دنیا با کشور ما بسیار متفاوت است و دلیل این امر رسانه‌ای نیست و این فرآیند یک فرآیند غیر رسانه‌ای است. شهروندان برای دریافت اطلاعات، اخبار روز و رویدادهای مهم کشور به منبع و مرجعی نیاز دارند که اولا سریع اخبار را منتشر کند، دوما اخبار به صورت دقیق منتشر شود و سوما منبع مورد مراجعه صادقانه این کار را انجام دهد. در سال‌های خیلی دور منابع سریع و دقیق در کشور ما همواره رسانه‌های منبع و مرجع بودند و در این زمینه خوب عمل می‌کردند زیرا بودجه و نیروی مناسبی داشتند. اما بعد از مدتی که فضای مجازی گسترش پیدا کرد رویکرد این فضا تغییر کرد. با توجه به اینکه مردم خیلی سریع‌تر می‌توانستند در خبرگزاری‌های آنلاین و سایت‌های خبری اخبار را دنبال کنند، به یکباره ما با اوج گیری خبرگزاری‌ها و سایت‌های خبری رو به رو شدیم. چنین روندی سپس در خصوص شبکه‌های مجازی ادامه یافت.»
وی ادامه داد:« اینکه در سال‌های گذشته چرا مردم از یک رسانه‌ای مانند صدا و سیما رویگردان شدند در توسعه تکنولوژی ریشه ندارد بلکه در صداقت و صحت اخبار این مسئله باید جست و جو شود. چرا در این حالت مردم به برخی از رسانه‌های خارجی و بین المللی اهمیت بیشتری می‌دهند؟ در تمامی دنیا تعداد افرادی که روزنامه چاپی مطالعه می‌کنند کاهش یافته است و افراد کمتری رسانه‌های سنتی را دنبال می‌کنند، کم شده‌است. اما کاهش استقبال مردم در این حوزه آنقدر زیاد نبوده است که رسانه‌ها فلج شوند. در کشور ما یکی از دلایلی که رسانه‌های مرجع و سنتی افت کرده اند به دلیل بحران مشروعیت و صداقت است، وگرنه مانند کشورهای توسعه یافته رسانه‌های سنتی ما می‌توانستند در فضاهای تعاملی جدید فعالیت‌های خود را پیگیری کنند.»

روزنامه یا روزی‌نامه؟

او در پاسخ به این سوال که چرا هنوز تعداد روزنامه‌ها در کشور ما در این شرایط بالا است؛ تصریح کرد: «باید بگوییم که اولا ما روزنامه چاپ نمی‌کنیم بلکه بسیاری از روزنامه‌ها روزی نامه هزار نسخه‌ای هستند. به واسطه اینکه در چند ده سال گذشته اتفاق مرسوم این بوده است که برخی از افرادی که سیاسی بودند می‌رفتند و مدیر مسئول می‌شدند که این مدیران مسئول سهمیه آگهی داشتند. این یک فرآیند درآمدی خصوصی خودپندارانه در فرآیند بسیاری از روزنامه‌ها وجود دارد. از میان تمامی روزنامه‌هایی که صبح به صبح منتشر می‌شوند ما ده روزنامه مرجع نداریم. لذا بحران مشروعیت چیزی جز این می‌تواند باشد؟ دلیل اینکه بسیاری از روزنامه‌ها همچنان چاپ می‌شوند به دلیل یارانه‌ای است که کسب می‌کنند. در بسیاری از موارد روزنامه‌های استانی و محلی بسیار بهتر از روزنامه‌هایی سراسری است که هیچ رنگ و بویی از درد مردم در آن‌ها وجود ندارد.»
🔴 منتشر شده در شماره 3247 روزنامه بشارت نو مورخ 1402/09/22