خطر «معامله ایران» در بحران اوکراین!

نوذر شفیعی: ممکن است در ارتباط با بحران اوکراین، آمریکا انعطافی نشان داده و روسـیه نیز برخی حمــایت های خود را کنار بگذارد

نوذر شفیعی، استاد روابط بین الملل دانشگاه تهران و سخنگوی سابق کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس نهم: در ارتباط با بحران اوکراین ممکن است که آمریکا و روسیه بر سر اوکراین، ایران را نیز به معامله بگذارند. یعنی آمریکا در بحران اوکراین انعطاف هایی را به نفع روسیه از خود نشان دهد و در طرف مقابل نیز روسیه به اشکال مختلف حمایت خود را از ایران قطع کند و یا کاهش دهد
پیروزی دکتر پزشکیان در انتخابات ریاست جمهوری اخیر فرصت مناسبی را برای حل مسائل ایران و آمریکا محیا کرده است. با توجه به اظهارات رئیس جمهور و معاونان ایشان بنظر می رسد دولت ایران تمایل دارد با رئیس جمهور جدید آمریکا وارد مذاکره شود
با توجه به اینکه ترامپ فردی تاجر است، به بازار ایران بسیار علاقه مند بوده و می خواهد فرصت هایی برای سرمایه گذاری آمریکا در ایران فراهم کند
ایران باید با بازسازی و تغییر چهره خود در دید بازیگران نظام بین الملل، تصویر ایرانِ ضعیف را از بین ببرد. ایده وفاق ملی که از سوی دکتر پزشکیان مطرح شده می تواند در ترمیم چهره ایران کمک کند
روس ها و چینی ها از یک طرف وقتی با ایران مذاکره می کنند، تحریمهای آمریکا را مانعی برای همکاری خود با ایران می دانند و از طرف دیگر نیز از روابط ایران با غرب احساس نگرانی و خطر می کنند. بنابراین ایران باید به گونه¬ای رفتار کند که رابطه اش با چین و روسیه دچار مشکل نشود و در عین حال تنش های خود را با آمریکا کاهش دهد

پدرام کمالی/ یکی از چالش های جدی بین المللی ایران در دو دهه اخیر، مسئله هسته ای و تحریم های ناشی از آن بوده است. سال 92 حسن روحانی با شعار حل معضل هسته ای ایران و رفع تحریم ها در یازدهمین دوره انتخابات ریاست جمهوری موفق به کسب اکثریت آراء مردمی شد و در سال 94 ایران توانست با به ثمر رساندن مذاکرات با گروه موسوم به 5+1 یا به قول اروپایی ها 3+3 توافقی را به امضاء برساند که تحت عنوان برجام شناخته می شود. توافق هسته ای ایران با غربی ها و شرقی ها عمری کوتاه داشت و رئیس جمهور سابق آمریکا که حالا چند روزی است از وضعیت سابق درآمده و مجدداً در کاخ سفید نشسته است، از برجام خارج شد و سیاست فشار حداکثری بر ایران را در دستور کار خود قرار داد. اما این مسئله به همینجا ختم نشد و ایران نیز متقابلاً از یکسری تعهدات خود در برجام عقب نشینی کرد تا مجموع این اتفاقات دست به دست هم دهند و روح و متن برجام را بی اثر نمایند.
در اواخر دولت روحانی نیز تلاش هایی برای آغاز مذاکرات هسته ای شد که مجلس یازدهم با تصویب قانون اقدام راهبردی مانعی بزرگ بر سر راه دولت وقت قرار داد و تیرگی روابط ایران و ایالات متحده همچنان به عنوان معمای حل نشده باقی ماند. پیروزی دکتر پزشکیان در انتخابات با شعار تعامل با دنیا و حضور مرد شماره یک برجام یعنی دکتر ظریف در کمپین  انتخاباتی پزشکیان، بار دیگر امیدها برای احیای مذاکرات هسته ای زنده شد. اخیراً نیز عبدالعلی زاده، نماینده ویژه رئیس جمهور نیز در گفتگو با انصاف نیوز از آمادگی دولت جدید برای مذاکره با آمریکایی ها سخن گفته بود. آیا می توان به احیای دیپلماسی به جای تخاصم در روابط ایران و آمریکا امید بست؟ آیا کاراکتر ترامپ نسبت به دوران پیشین ریاست جمهوری اش تغییر یافته است؟ واکنش همپیمانان شرقی ایران به توافق احتمالی ایران و آمریکا چه خواهد بود؟ اینها پرسش هایی بود که بشارت نو سعی کرده در این شماره در گفتگو با یک کارشناس مسائل بین-المللی به آن پاسخ دهد.
نوذر شفیعی، دکترای روابط بین الملل و استاد دانشگاه تهران است. از جمله سوابق شفیعی میتوان به نمایندگی مردم ممسنی و رستم در دوره نهم مجلس شورای اسلامی و سخنگویی کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس نهم اشاره کرد. مشروح گفتگو به شرح زیر است.
شفیعی با بیان اینکه پیروزی دکتر پزشکیان در انتخابات ریاست جمهوری اخیر فرصت مناسبی را برای حل مسائل ایران و آمریکا محیا کرده است، اظهار داشت: با توجه به اظهارات رئیس جمهور و معاونان ایشان بنظر می رسد دولت ایران تمایل دارد با رئیس جمهور جدید آمریکا وارد مذاکره شود. طرف آمریکایی نیز صراحتاً تمایل خود را برای گفتگو با دولت ایران ابراز کرده است. دولتمردان جدید آمریکا حتی در مواردی هم که نسبت به ایران مواضع تهدیدآمیز داشته اند، تلاش کرده اند مسیرهای گفتگو با ایران را همچنان باز نگه دارند.
ترامپ به بازار ایران علاقه مند است
استاد روابط بین الملل دانشگاه تهران ادامه داد: دلایل مختلفی را می توان برای ابراز تمایل دولت جدید آمریکا برای توافق با ایران برشمرد؛ باتوجه به اینکه دوره ریاست جمهوری ترامپ چهارساله است، تمایل دارد که یک پیروزی و موفقیت را در کارنامه سیاست خارجی اش به ثبت برساند. همچنین با توجه به اینکه ترامپ فردی تاجر است، به بازار ایران بسیار علاقه مند بوده و می خواهد فرصت هایی برای سرمایه گذاری آمریکا در ایران فراهم کند.
این کارشناس مسائل بین المللی افزود: صرف نظر از مواضع ظاهراً افراطی تیم امنیتی و سیاست خارجی ترامپ علیه ایران، تمرکز رئیس جمهور جدید آمریکا در این دوره بر روی کشور چین است. آمریکایی ها سعی می کنند چالش های حاشیه ای را از سر راهشان بردارند که مسئله ایران نیز یکی از این چالش هاست. لذا آنها در درجه اول تمایل دارند از طریق مسالمت آمیز و مذاکره ایران را جذب کنند. در درجه دوم دیپلماسی اجبار و فشار حداکثری را در دستور کار خود قرار می دهند و در درجه سوم ممکن است با واسطه یعنی از طریق اسرائیل اقداماتی را علیه ایران انجام دهند. بنابراین با درک این شرایط به نظر می آید که اگر ایران و آمریکا بتوانند وارد یکسری گفتگوها شوند، شاید زمینه برای حل چالش های موجود فراهم گردد. چنانچه ایران به تمایلات ترامپ برای توافق و مذاکره پاسخ منفی بدهد، ممکن است آمریکا راه های دیگری را در پیش بگیرد.
شفیعی با اشاره به تفاوت های جدی در وضعیت ایران در حال حاضر نسبت به سال 94، بیان کرد: به هرحال ایران یک دوره ای از اغتشاشات را پشت سر گذاشته و هنوز نگرانی نسبت به شروع مجدد آن وجود دارد و آمریکایی ها هم از طریق هوش مصنوعی کاملاً تمایلات مردم ایران را رصد و بر اساس آن برنامه ریزی می کنند. علاوه بر آن با تحولاتی که در روابط ایران و اسرائیل و همچنین محور مقاومت و اسرائیل به وجود آمده، این تصور عمومی وجود دارد که ایران به لحاظ امنیتی و نظامی تضعیف شده است. بنابراین بنظر می رسد شرایط کشور نسبت به سال 94 تغییراتی کرده که از دید آمریکایی ها این تغییرات چهره ضعیفی از ایران را به نمایش می گذارد. همین عامل یکی از پارامترهای بسیار مهم در نوع رفتار آمریکا با ایران خواهد بود.

ایده وفاق ملی پزشکیان چهره ایران را در جهان ترمیم خواهد کرد
سخنگوی کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی در مجلس نهم با تاکید بر اینکه ایران باید با بازسازی و تغییر چهره خود در دید بازیگران نظام بین الملل، تصویر ایرانِ ضعیف را از بین ببرد، اظهار کرد: ایده وفاق ملی که از سوی دکتر پزشکیان مطرح شده می تواند در ترمیم چهره ایران کمک کند. دولت باید یکسری گشایش های اقتصادی را با هدف افزایش رضایتمندی مردم در دستور کار خود قرار دهد و رابطه خود با کشورهای منطقه را بهبود بخشد. البته این توسعه روابط به درک کشورهای منطقه از روند حل چالش ایران و آمریکا نیز بستگی دارد. کمترین نشانه ای از بهبود روابط ایران و آمریکا بر تمام کشورهای منطقه تاثیر مثبتی خواهد داشت و آنها را به سمت همکاری با ایران سوق خواهد داد.

روس ها حساسیت جدی نسبت به ایران در مذاکره با آمریکایی ها نخواهند داشت
شفیعی با اشاره به تاثیر جنگ اوکراین و روسیه بر مذاکرات احتمالی ایران و آمریکا، تاکید کرد: در ارتباط با بحران اوکراین ممکن است که آمریکا و روسیه بر سر اوکراین، ایران را نیز به معامله بگذارند. یعنی آمریکا در بحران اوکراین انعطاف هایی را به نفع روسیه از خود نشان دهد و در طرف مقابل نیز روسیه به اشکال مختلف حمایت خود را از ایران قطع کند و یا کاهش دهد. به هرحال روس ها حساسیت جدی نسبت به ایران در مذاکره با آمریکایی ها نخواهند داشت. اساساً در تصمیم گیری های یک کشور همیشه اینکه متحدین چه موضعی نسبت به یکدیگر خواهند داشت و چگونه از یکدیگر حمایت خواهند کرد، یکی از معیارهای تصمیم گیری برای کشور ثالث است. بنابراین آمریکا درباره اینکه روسیه تا چه اندازه از ایران حمایت می کند، در تصمیم گیری خود در نظر خواهد گرفت و تلاش می کند حمایت روسیه از ایران را با هدف تضعیف ایران کاهش دهد.
وی در پایان با اشاره به مواضع دوگانه روسیه و چین در قبال روابط ایران و آمریکا، خاطرنشان کرد: روس ها و چینی ها از یک طرف وقتی با ایران مذاکره می کنند، تحریم های آمریکا را مانعی برای همکاری خود با ایران می دانند و از طرف دیگر نیز از روابط ایران با غرب احساس نگرانی و خطر می کنند. بنابراین ایران باید به گونه ای رفتار کند که رابطه اش با چین و روسیه دچار مشکل نشود و در عین حال تنش های خود را با آمریکا کاهش دهد. این سیاست که در علم روابط بین-الملل به آن “استراتژی مصون سازی” هم می گویند، ایران نیز می تواند چنین استراتژی را در دستور کار قرار دهد.