«زخم آب» در «قلب ایران» سرباز کرد

سعیده السادات درخش/ در روزهای پایانی ماه مبارک رمضان و نهمین روز از آغاز سال جدید زخم کم آبی در قلب کویر ایزان سرباز کرد. زخمی که سالهاست متخصصین نسبت به آن هشدار داده بودند زودتر از پیش بینی ها آغاز شد‌. خبر این بود که عده ای موسوم به کشاورزان شرق اصفهان برای پنجاه و چهارمین بار طی ۲۷ سال گذشته به خط لوله انتقال آب کوهرنگ به استان یزد حمله کرده و علاوه بر تخریب و آتش زدن ساختمان و اموال آن؛ خط لوله را شکستند. بهانه آنها کم آبی و ندادن حقابه کشاورزان بود و البته در محافل اصفهان و حتی چهارمحال بختیاری نیز شایعاتی مبنی بر استفاده از آب انتقالی سرچشمه های کوهرنگ در مصارف غیر آشامیدنی(به طور مشخص صنعت) منتشر شده بود. چیری که یزدی ها به شدت آن را تکذییب کردند و مسئولان کشوری و حتی اصفهانی را برای مشاهده از نزدیک و شهادت فراخواندند. خط لوله ای که شکسته شد با هزینه یزدیها آب آشامیدنی نه تنها یزد بلکه شهرهایی از اصفهان را هم در مشیر تامین می کرد. چنانچه به دلیل تخریب گسترده و کمبود آب شرب در یزد اعلام شد روزهای ۱۶ و ۱۷ فروردین ماه ادارات دولتی، مدارس و دانشگاه ها تعطیل است. همچنین تانکرهای آب آشامیدنی از استان های مختلف و حتی اصفهان راهی یزد شده و در خیابان های این شهر تصاویری از آبرسانی به مردم توسط تانکرها و بسته های آب معدنی منتشر شد. دانشگاه های استان یزد البته تا یک هفته به دلیل بحران آب غیر حضوری شدند. یک هفته اول پس از تعطیلات نوروزی در یزد به دلیل بحران آب، اینچنین غیرکاری شد
همچنین دانشگاه‌های این استان برای هفته اول سال پس از تعطیلات نوروزی غیر حضوری اعلام شد.
مردم را مقابل هم قرار ندهید
به گزارش بشارت نو، تخریب خط انتقال آب و قطع آب شرب یزدی ها بازتاب وسیعی در شبکه های مجازی داشت. هرچند رئیس جمهور و معاون اولش با پیگیری تلفنی موضوع و تاکید بر حل مشکلات دو استان در موضوع کم آبی و همچنین مسئولان دو استان یزد و اصفهان با مصاحبه ها و توئیت های مختلف تلاش کردند تا تنش آبی وسعت بیشتری نیابد، اما کارشناسان و جمع بسیاری از فعالان فضای مجازی دو استان نظرات مختلفی را نسبت به کم آبی و تعرض به خط انتقالی منتشر کردند. آنچه در اغلب واکنش ها مشهود بود، تاکید بر بی گناهی مردم دو استان در موضوع کم آبی و انتقاد از سیاست های غلط دولت ها در دهه های اخیر بود. نوک پیکان انتقادها نیز استقرار صنایع بسیار آبخواه در اصفهان و توسعه کشاورزی آبخواه همچون کشت برنج در این استان را نشانه می رود. سوال اصلی این است که چرا باید صنایع بزرگ، آب شرب و کشاورزی مردم چند استان را ببلعند در حالی که اساسا نباید در چنین محیطی مستقر می شدند و مشخص نیست سود کلان آنها چگونه هزینه می شود؟
کاوه مدنی، دانشمند ایرانی حوزه آب و محیط زیست در مطلبی با عنوان «چسب زخمی از نوع انتقال آب» در این باره نوشت: نسخه اولیه مدل دینامیک سامانه آبی-اجتماعی زاینده رود در سال ۱۳۸۴ طراحی و پیاده‌سازی شد. نتایج پیش‌نمایی این مدل تحت سناریوهای توسعه بهت‌آور و حاوی این هشدار بود که اجرای طرح‌های انتقال آب در حوضه زاینده رود، مشکل کمبود آب را بدتر می‌کند.
این مدل در سال‌های بعد با همکاری پژوهشگران ایرانی بیشتر توسعه پیدا کرد تا بتواند جزییات دقیق‌تری از رفتارهای آب‌بران حوضه را شبیه سازی کند اما ننایج کلی تغییری نکرد.
نتایج جدید با تایید نتایج قبلی بر این نکته مهم صحه گذاشتند که هر جند انتقال آب می‌تواند در کوتاه مدت مشکل کمبود آب را حل کند اما در دراز مدت با تقویت توهم فراوانی آب عامل توسعه بیشتر و تشنه‌تر شدن حوضه می‌شود.
آن روزها دغدغه ما تضییع حقوق تالاب و نرسیدن آب به تالاب گاوخونی بود اما امروز نه تنها گاوخونی خشک و فراموش شده که هم مردم اصفهان و یزد و هم مردم چهارمحال و بختیاری و خوزستان از ورشکستگی آبی رنج می‌برند.
اما در همچنان بر یک پاشنه می‌چرخد و بزرگان آب حتی پس از مشاهده به حقیقت پیوستن آن پیش‌نمایی ۲۰ سال پیش، کماکان به دنبال اجرای طرح‌های عمرانی عظیم‌تر و انتقال آب بیشتر به این حوضه‌اند تا بدون تلاش برای درمان عفونت، با چسب زخمی دیگر، نشانه بیماری را برای مدتی پنهان کنند.»
عامل اصلی خشکی زاینده رود چیست؟
صنایع آب‌بَر یکی از متهمان خشکی در حوضه زاینده‌رود هستند و این باور به‌ویژه در سال‌های خشک اخیر بیشتر طرفدار پیداکرده است که صنعت آب بر نباید در منطقه‌ای کم آب و اقلیم خشک بنا شود، بااین‌وجود فعالان بخش صنعت اصفهان با ارائه آمار و رقم معتقدند مصرف آب در این بخش را کاهش داده‌اند. با این که اصفهان در ۵۲ سال اخیر از نظر میزان بارندگی رتبه ۲۵ را در میان ۳۱ استان کشور داشته ولی همزمان رتبه سوم در داشتن صنایع است. ولی نقش این صنایع در بحران آب اصفهان برای مردم شفاف نیست.

به گزارش مرجع تخصصی حوزه زاینده رود، ارزیابی مصرف آب در صنعت علاوه بر آنکه لازم است برای هر واحد به‌ویژه صنایع بزرگ بطور مستقل انجام شود، باید همزمان مجموع آب مصرفی کل صنایع نیز در استان‌های واقع در حوضه زاینده‌رود بررسی شود.
اصفهان با بیش از ۹ هزار واحد صنعتی و بزرگترین کارخانجات از جمله فولادمبارکه، ذوب‌آهن و غیره، براساس آخرین آمار مرکز آمار ایران، در جایگاه سوم صنایع کشور قرار دارد. براساس آمار شرکت شهرک‌های صنعتی استان اصفهان، حدود ۳۰، شهرک صنعتی در این استان مستقر است که بخش زیادی از آن در حوزه آبریز زاینده رود قرار دارد یا در نزدیکی آن احداث شده است.
اگرچه میزان مصرف آب این واحدها دقیقا مشخص نیست اما احداث بخش عمده‌ای از این واحدها در جوار حوزه آبریز زاینده رود یا در نزدیک آن، به وضوح نشانگر وابستگی این صنایع به آب است.
بنابراین با توجه به کمبود شدید منابع آبی، این باور کم و بیش در بین مردم و حتی متخصصین شکل گرفته که استقرار صنایع آب‌بر در شعاع ۵۰ کیلومتری شرق، غرب، جنوب و شمال از مرکز شهر اصفهان نفس‌ زاینده‌رود همیشه جاری را قطع کرده است.
واقعیت چیست؟
مرجع تخصصی حوزه زاینده رود در سال ۱۴۰۰ در طی گزارشی اعلام کرد؛ آمارهای رسمی که توسط نهادهای مختلف بیان شده است نشان می دهد شرکت آب منطقه ای اصفهان هر ساله حدود ۵۰ میلیون متر مکعب آب سطحی (به صورت مستقیم از رودخانه) به صنایع بزرگ مانند فولاد مبارکه و پالایشگاه و ذوب‌آهن تحویل می دهد. همچنین هزاران صنعت دیگر نیز در حوضه زاینده رود از آب زیرزمینی برداشت می کنند که مجموع برداشت شان بین ۱۰۰ تا ۲۰۰ میلیون متر مکعب تخمین زده می شود.
قطعا برای اینکه این اعداد برای همه باور پذیر شود باید سیاست های شفاف سازی در وزارت نیرو و شرکت آب منطقه ای اصفهان اتخاذ گردد.
نخستین خشکی زاینده‌رود همزمان با خشک سالی در سال ۷۹ اتفاق افتاد. اما سوال اصلی اکنون این است که اگر سیاست احداث واحدهای صنعتی فولادی و سایر کارخانه‌ها در اصفهان اشتباه بوده، چرا حالا باید شاهد احداث کارخانه‌های فولادی در یزد و کرمان هم باشیم؟
عمده معترضین به این انتقال آب نیز کشاورزان شرق اصفهان هستند، کشاورزانی که با مظلوم نمایی ۵۲ فقره تخریب طی ۲۷ سال به تاسیسات آبی و اموال دولتی زده اند و به نوعی تبدیل به باج گیری از دولت برای دریافت سهمیه آب کشاورزی و نیز خسارت خشکسالی کشاورزی شده است.
طی این سالیان کشاورزان شرق اصفهان نه تنها به کشت محصولات کم آبخواه رو نیاورده اند بلکه سیستم آبیاری غرقابی را باعث هدر رفت آب می‌شود ادامه داده و نیز کشاورزی را در آن محدوده با کشت برنج،هندوانه و …گسترش داده اند.
اما گویا این تخریب ها و ناآرامی‌ها و ناامنی‌ها از سوی برخی از مردم شرق اصفهان تمامی ندارد.
یک نوبت آبیاری کشاورزان شرق اصفهان برابر با کل سهمیه آب یزد در ۱۰ ماه!
مدیرعامل آب منطقه‌ای یزد در نشست با خبرنگاران با بیان این که برخی آدرس غلط به مردم می‌دهند، مصرف آب انتقالی به یزد تنها برای شرب مردم است، تاکید کرد: تنها ۷ درصد آب حوزه آبخیز زاینده رود به یزد منتقل می‌شود و نباید تبعات کم آبی در اصفهان را ناشی از این هفت درصد مطرح کرد. این مسئول آب مورد نیاز کشاورزان شرق اصفهان را برای برداشت محصول را حداقل ۶۰ میلیون مترمکعب در یک نوبت آبیاری ذکر کرد و گفت: این در حالیست که کشاورزی منطقه که عمدتاً گندم و جو است، نیاز به حدود پنج نوبت آبیاری دارد و آب مورد نیاز تنها یک نوبت آبیاری کشاورزی این منطقه معادل آب شرب یک سال مردم یزد است.
تأمین آب، حق مردم است
معاون اول رئیس جمهور در جلسه‌ای درخصوص آب سه استان اصفهان، یزد و چهارمحال و بختیاری که وزرای نیرو و جهادکشاورزی، سخنگوی دولت، استانداران اصفهان، یزد و چهارمحال و بختیاری و مسئولان دستگاه‌های امر حضور داشتند، با تأکید بر اینکه حل بحران آب با منافع بخشی، استانی و منطقه‌ای حل نمی‌شود، ادامه داد: باید با تدابیر لازم و قانونی جلوی سوءاستفاده عده‌ای که بدنبال برهم زدن آرامش کنونی مردم و کشاورزان منطقه هستند را گرفت.
محمدرضا عارف با بیان اینکه همدلی و صمیمت ایجاد شده در دولت وفاق ملی باید ادامه یابد و ملاک عملکرد دولتمردان باشد، گفت: مدیری که دغدغه آب استان خود را دارد باید نگران تأمین آب نه تنها استان‌های همجوار بلکه کل کشور باشد چرا که همه بخش‌های دولت مسئولیت مشترک برای حل بحران‌ها به ویژه ناترازی‌های آب و انرژی دارند.

عارف با اشاره به اینکه تحقق شعار سال نیازمند حفظ آرامش و امنیت کنونی در کشور است بیان کرد: دشمنان و رسانه‌های معاند شبانه‌روز به دنبال برهم زدن جو آرام کشور هستند و تلاش می کنند از یک مساله کوچک، یک بحران در کشور ایجاد کنند و نباید برخی در داخل که دم از ولایت پذیری می زنند، به این توطئه‌های دشمنان دامن بزنند . آیا تخریب اموال مردم و بیت المال وفاداری به نظام را نشان می دهد؟
وی با اشاره به برخی تخریب‌ها به اموال عمومی در روزهای گذشته تأکید کرد: تأمین آب حق مردم است و خسارات ناشی از خشکسالی به کشاورزان منطقه پرداخت و جبران می‌شود اما هر گونه ضربه زدن به اموال بیت‌المال به هیچ عنوان قابل قبول نیست.
معاون اول رئیس جمهور ادامه داد: بحران واقعی آب نه تنها استان بلکه بخش‌هایی از کشور را دربرگرفته است اما هدف دولت حل مسأله و تبیین مسایل با مردم است و اطمینان می‌دهیم که با تصمیمات اتخاذ شده در شورای عالی آب و پیگیری و اجرای طرح جامع آب، این بحران قدیمی در دولت وفاق ملی حل می‌شود و سامان می‌یابد همانگونه که دولت درباره حل ناترازی برق، اقدامات خوب و ارزشمندی را برنامه‌ریزی کرده است و این اقدامات عملیاتی می‌شود.
طبق قانون آب باید از سرچشمه‌های کوهرنگ به یزد بیاید
نماینده مردم حوزه مهریز در مجلس گفت: قانون و مصوبه هیات دولت این است که آب از سرچشمه‌های کوهرنگ به استان یزد بیاید و این حق مردم است، همین‌طور که امروز سنگ آهن از استان یزد و بافت به اصفهان می‌رود، آب هم به هر حال منابع ملی است و مسئولین نباید اجازه دهند که این‌گونه برخورد شود و هر کسی متناسب با دلخواه خودش هر کاری می‌خواهد انجام دهد و یک جور تخریب کند.
محمدرضا صباغیان در گفت‌وگو با ایلنا، درباره قطعی آب در استان یزد گفت: این چندمین بار است که در طول سال‌های اخیر به خط آب یزد تعرض شده و با خسارات بسیار وحشتناک مواجه هستیم.
نماینده یزد ادامه داد: انسان هنگامی که صحنه‌ها را می‌بیند، باور نمی‌کند که این‌گونه برخی مردم مسلمان و شیعه به کشور خودشان خسارت وارد کنند.
وی گفت: قانون و مصوبه هیات دولت این است که آب از سرچشمه‌های کوهرنگ به استان یزد بیاید و این حق مردم است، همین‌طور که امروز سنگ آهن از استان یزد و بافت به اصفهان می‌رود، آب هم به هر حال منابع ملی است و مسئولین نباید اجازه دهند که این‌گونه برخورد شود و هر کسی متناسب با دلخواه خودش هر کاری می‌خواهد انجام دهد و یک جور تخریب کند.
صباغیان با بیان اینکه به نظر من این کار درستی نبود و در ماه مبارک رمضان مشکل بزرگی پیش آمد، بیان کرد: ما این مشکلات را به کوتاهی مسئولین نسبت می‌دهیم؛ کوتاهی رئیس‌جمهور، وزیر کشور، فرمانده انتظامی و استاندار اصفهان، کسانی که به هر حال در این موضوع دست‌اندرکار هستند، مقصرند.
وی درباره رفع این مشکل گفت: طبیعتا قوه قضائیه باید ورود کند و با متخلفان و مقصران برخورد کنند. از قوه قضائیه انتظار داریم با این قضایا به طور جدی برخورد کنند، همان‌طور که در بسیاری از موارد به طور جدی برخورد می‌شود چرا اینجا برخورد مناسب نمی‌شود؟ این‌ها سوالات مردم استان یزد است.
صباغیان درباره این گفته می‌شود مردم عادی دست به تخریب لوله آب نمی‌زنند و این موارد باید پیگیری شود، گفت: این‌ها بررسی می‌خواهد تا خود به خود راه تعرضات بعدی بسته شود. متأسفانه دستگاه‌های مسئول کوتاهی می‌کنند. ما هم این مساله را در مجلس پیگیری خواهیم بود.
هیچ استانی نباید ادعای مالکیت بر آب داشته باشد
نماینده مردم یزد، اشکذر و ندوشن در مجلس شورای اسلامی گفت: ما در منطقه خشک جهان قرار گرفته‌ایم باید قدر آب را بدانیم، چه معنی دارد که در منطقه خشک و کویری کشت برنج داشته باشیم.
محمدصالح جوکار درباره وضعیت ذخایر و تامین آب در استان یزد اظهار داشت: شرایط فعلی برای مردم قابل تحمل نیست، به لحاظ کمی کمبود شدید و قطعی آب داریم، در مناطق مختلف تانکر مستقر شده و مورد استفاده قرار می‌گیرد، از لحاظ کیفی هم آب نامرغوب در شبکه مورد استفاده قرار می‌گیرد.
وی گفت: نیاز آب شرب استان در طول سال ۱۳۰ میلیون متر مکعب است که در حال حاضر ۶۲ میلیون متر مکعب از مجاری انتقالی و مابقی از چاه‌های کشاورزی، چاه‌های فضای سبز و شهرداری تامین و ترکیب شده و آب متعادل تحویل مردم داده می‌شود.
نماینده مردم یزد، اشکذر و ندوشن در مجلس شورای اسلامی ادامه داد: در حال حاضر در فروردین ماه نیاز آب استان ۲۵۰۰ لیتر بر ثانیه است که این رقم در خرداد به ۳۲۰۰ لیتر بر ثانیه افزایش پیدا می‌کند.

وی با اشاره به چالش آبی بین اصفهان و یزد خاطرنشان کرد: آب جزء انفال است و طبق قانون اساسی در رودخانه‌ها در مالکیت دولت و حاکمیت بوده و در اختیار هیچ شخص خاصی نیست، بنابراین بر اساس قانون برنامه‌ریزی برای توزیع عادلانه و حفاظت از آب بر عهده دولت است، اینکه عده‌ای شبکه را تخریب کنند خلاف قانون است و باید با این افراد و محرکین اصلی پشت‌پرده برخورد جدی صورت گرفته و امنیت برقرار شود.
جوکار تاکید کرد: آب مانند نفت و گاز است و همان‌گونه که خوزستان نمی‌تواند مدعی شود که تنها متعلق به این استان است و کسی حق استفاده از آن را ندارد، تمام رودخانه‌ها و سدها و مدیریت آن در اختیار وزارت نیرو قرار دارد و هیچ استانی نباید آب را تنها متعلق به خود بداند، وزارتخانه نیرو مکلف است در هر سال آبی میزان توزیع آب را بر اساس نیاز هر استان مشخص کرده و مصرف را در کلان کشور مدیریت کند. آب باید به گونه‌ای مدیریت شود که همه به عدالت از نعمت آب برخوردار باشند.
وی یادآور شد: سد کردن آب از سوی هر استانی خلاف مصالح و امنیت ملی است، انتظار می‌رود دولت به صورت جدی در این موضوع ورود کند و اجازه ندهد عده‌ای مردم دیگر استان‌ها را بزحمت بیندازند.
این نماینده مجلس ابراز امیدواری کرد که امنیت برقرار شود و به گونه‌ای نشود که مردم احساس ناامنی و ناآرامی کرده و مخاطرت بوجود بیاید.
وی با بیان اینکه آب در حوزه کشاورزی، صنعت و شرب و بهداشت باید مدیریت شود، متذکر شد: مدیریت آب مهم است باید اصلاح الگوی کشت صورت گیرد و از هدررفت آب جلوگیری کنیم، ما در منطقه خشک جهان قرار گرفته‌ایم باید قدر آب را بدانیم آب چیزی نیست که بسادگی بدست آید باید از کشت و استقرار صنایع آب‌بر در مناطق خشک جلوگیری شود، چه معنی دارد که در منطقه خشک و کویری کشت برنج داشته باشیم.
جوکار تاکید کرد: شرایط کنونی کشت در کشور قابل قبول نیست، باید الگوی کشت تغییر کند تا در سال‌های آتی بتوانیم آب را مدیریت کنیم، اگر اصلاح الگوی کشت صورت نگیرد یقینا در آینده با مشکلات بزرگ‌تری مواجه می‌شویم.