زنانی که از مرزهای کابوس و وحشت بازگشتند

روزگار سخت زنان و فرزندان اعضای داعش پس از نابودی این گروه تروریستی:

زنانی که از مرزهای کابوس و وحشت بازگشتند

• «کلیمیرا» زنی است که شوهرش داعشی شد و پس از مرگش و نابودی داعش در عراق مجبور شد با فرزندانش به اردوگاه الهول در مرز عراق و سوریه برود. او می گوید: «ما ترس را تجربه کردیم و شرایط بسیار سختی را گذارندیم. شوهرم این وضعیت بد را برای ما ایجاد کرد و به همین دلیل به آن کمپ پناه بردیم.» هزاران زن عراقی در این اردوگاه، داستان های مشابهی دارند. آنها ناتوان در سیر کردن فرزندان خود، به دور از خانواده هایشان، زندگی در فقر و شرایط ناگوار را گذرانند و کوشیدند تا خود را از ننگ جنایات همسران پاک کنند

شاهد هاشمی زاده، مترجم/ جنایت های دهشتناکی که داعش، هنگام هجوم و تصرف بخش هایی از سوریه و عراق در سال 2014 مرتکب شد، مردم جهان را در شوک فرو برد.

اعدام های دستجمعی غیرنظامیان، ویرانی جوامع محلی، تجاوز به عنف، تخریب بی رویه اموال، و نسل کشی اقلیت ایزدی و… زخم های عمیقی بر جای گذاشت. همچنین ده‌ها هزار زن و کودک به شرایطی سوق داده شدند که خود کنترلی برآن نداشتند و زندگی اکثرآنها برای همیشه دستخوش تغییر شد. بسیاری از این زنان، خاطره های دردناک و رنج آوری از دوران به یاد دارند.

دنیا، زنی که شوهرش بعد از حمله داعش به موصل به آنها پیوسته می گوید: «هیچ زنی آرزو نمی کند که شوهرش به داعش بپیوندد. نه خودم و نه فرزندانم انتخابی در این زمینه  نداشتیم.» ساره زن دیگری است که تنها چندماه پس از ازدواج، خود را گرفتار شوهر داعشی اش دید و وقتی باردار شد به قول خودش چاره ای جز ماندن در کنار آن مرد نداشت. “من به عنوان یک زن هیچ اختیاری بر او نداشتم”، این جمله را فاطمه می گوید. زنی که نتوانست تصمیم شوهرش را برای پیوستن به داعش تغییر دهد. کابوس فاطمه با شکست داعش در سال 2017 تمام نشد. او بیوه شده بود و رخدادهایی که کنترل آن به دست او نبود همچنان ادامه داشت. عراقی های خشمگین از داعش، بدنبال انتقام بودند و هرکس را که با آنها پیوندی داشت می توانست آماج آن خشم شود.

فاطمه می گوید: پس از شکست داعش، شایعات زیادی بود. می گفتند من و فرزندانم را می کشند یا شکنجه و زندان می کنند. مجبور شدیم به اردوگاه الهول در شمال سوریه برویم. اردوگاهی که به شدت بدنام بود. فقر و خشونت در آن بیداد می کرد. اردوگاه الهول در شمال شرق سوریه واقع در نزدیکی مرز سوریه و عراق بیش از 40000 پناهجو را در خود جای داده بود. بیش از 90 درصد آنها زن و کودک بودند. (این اردوگاه همچنان پابرجاست و تعدادقابل توجی از زنان و کودکان درآن به سر می برند)

کلیمیرا هم زنی بود که به مانند فاطمه به همان اردوگاه پناه آورده بود. او می گوید: «ما ترس را تجربه کردیم و شرایط بسیار سختی را گذارندیم. شوهرم این وضعیت بد را برای ما ایجاد کرد و به همین دلیل به آن کمپ پناه بردیم.» هزاران زن عراقی در این اردوگاه، داستان های مشابهی دارند. آنها ناتوان در سیر کردن فرزندان خود، به دور از خانواده هایشان، زندگی در فقر و شرایط ناگوار را گذرانند و کوشیدند تا خود را از ننگ جنایات همسران پاک کنند. این خانواده ها نه تنها با سختی های زیادی روبرو بوده و هستند، بلکه در معرض افراطی شدن نیز بوده و هستند. مطالعات نشان داده که نگرش‌های افراطی زمانی رشد می کنند که افراد بدون داشتن منابع اولیه، برای حفظ یک زندگی در کنار هم قرار گیرند. زمانی که داعش در سال 2017 شکست خورد، 80 میلیارد دلار خسارت در سوریه و عراق بجا گذاشت. 11 میلیون نفر هم به کمک های بشردوستانه جهانی وابسته بودند و بیش از شش میلیون نفر از خانه های خود آواره شده بودند. دولت عراق تخمین می زند که تا سال 2022 ، در میان آوارگان ، 250000 زن، فرزند یا والدینی وجود دارند که گمان می رود به داعش وابسته بودند.

مقامات و مردم عراق  برای التیام زخم های مادی، اجتماعی و روانی برجای مانده از درگیری ها چنان غرق بودند که از این رقم انبوه غافل ماندند. به گفته مدیران برنامه های حمایتی سازمان ملل متحد، این زنان و فرزندانشان به سختی می کوشند تا به جمع خانواده های خود برگردند. همچنین آنها که خود  قبلا با داعش مرتبط بوده اند باید بتوانند بعداز دریافت مجوزهای امنیتی با مردمی ادغام شوند که از داعش آسیب دیده اند.

یکی از مدیران برنامه های حمایتی سازمان ملل می گوید: “وقتی خانواده‌ای را می‌بینید که در چادر زندگی می‌کند و با رنجهای مختلفی دست به گریبان است، واقعاً دردناک است. اراده برای بازگشت این افراد وجود دارد. سفر هزار مایلی با یک گام آغاز می شود. سازمان ملل متحد و همکارانش سرپناه، غذا، آموزش و سایر کمک ها را ارئه می دهند. برنامه توسعه ملل متحد بر حمایت از دولت های محلی در حین بازسازی زیرساخت های اجتماعی، کار با مردم برای یادگیری مهارت های جدید متمرکز است تا آنها را در فرآیند یافتن شغل و راه اندازی کسب و کار و آشتی با محیط یاری کند.”

خالد عبدالله ، شهردار الرمانه یکی از آخرین شهرهایی که از چنگ داعش آزاد شد با اشاره به اینکه از سال 2017 تا کنون، ما در تلاش هستیم تا آنچه را که ویران شده بازسازی کنیم می گوید: “ده ها مدرسه بازسازی و مدارس جدید و همچنین نیروگاه های آب و برق ساخته شد.” کمک‌های بشردوستانه نیازهای فوری، بخش‌های وسیعی از آوارگان را برآورده کرد، در حالی که فعالیت‌های توسعه‌ای در اوایل بحران توانستند شرایط را برای بازگشت داوطلبانه فراهم کنند.

بیش از پنج میلیون نفر تا کنون به خانه برگشتند

مدیر برنامه های حمایتی سازمان ملل می گوید: زمانی که این زنان و کودکان به خانه می‌آمدند، می‌توانستند دوباره برای امرار معاش خود فکری کنند و دیگر نیازی به کمک های بشردوستانه نبود. برنامه توسعه ملل متحد با حمایت از پروژه های زیربنایی، فرصت های اقتصادی و بازسازی خدمات اساسی، به خانواده های آواره کمک کرده که به خانه های خود بازگردند.

دنیا، فاطمه، سارا و کلیمیرا و ده ها هزار زن و کودک دیگر که نماینده آنها هستند، کلید موفقیت این برنامه به شمار می روند. این یکی از بزرگترین دستاوردها در سطح جهانی است و سخت ترین قسمتش، بازگرداندن یک میلیون نفر که هنوز آواره هستند می باشد. از  دشوارترین مسائل، این موضوع است که بسیاری از آن خانواده ها، خانواده های وابسته به داعش هستند. فاطمه و فرزندانش سرانجام اردوگاه الهول را ترک کردند و برای پذیرش و ادغام در جامعه محلی خود مجبور بودند، شش ماه در مرکز توانبخشی جده در نینوا بماندند. برنامه توسعه سازمان ملل  از آنها برای بازگشت به خانه خود در الانبار حمایت می کرد. برنامه توسعه سازمان ملل با همکاری دولت عراق و ایجاد انجمن های محلی و اجرای توافقنامه های صلح، محلی ها را در انبار، نینوا، صلاح الدین و کرکوک آماده کرده است تا 9000 خانواده سابق داعش را به میان خود بپذیرند. شهردار الرمانه می گوید: ” باید به خانواده‌هایی که از داعش آسیب مستقیم دیده‌اند و همچنین خانواده‌هایی که به کشور بازگشته‌اند توجه شود تا به دشمن یکدیگر تبدیل نشوند.” او معتقد است این یک بمب ساعتی است و باید از طریق آموزش و رسانه ها به آن پرداخت. بازگشت به خانه و پذیرش در منطقه محلی برای این زنان و فرزندانشان، خلاصی از باتلاق شومی است که درآن گیر افتاده بودند.

جذب دوباره در جامعه محلی  برای این زنان و خانواده هایشان کلیدی است تا به رفع ننگ ناشی از وابستگی آنها به داعش کمک کند. عراقی ها هنوز کم و بیش با فقر و تفرقه دست و پنجه نرم می کنند، اما کشور از بحران  دردناک  داعش بیرون آمده است و کمک های بشردوستانه فوری دیگر نیاز نیست ، تمرکز بر توسعه پایدار است تا جوامع محلی  بتوانند در منطقه ای که اغلب به دلیل درگیری ها صدمه دیده به شرایط مطلوبی دست یابند.

دنیا، فاطمه، سارا و کلیمیرا کابوس طولانی را از سرگذرانده اند و اکنون دوباره در خانه و کاشانه اصلی خود هستند.  سارا از سال 2020 در انبار زندگی می کند و خوشحال است که به جمع عزیزانش بازگشته است.

او می گوید :” وصف ناپذیر بود، به خصوص وقتی خانواده و اقوامم را دیدم. احساس امنیت می کردم. من کمی ترسیده بودم، اما سرانجام به  خانه برگشتم ”

گزارش: برنامه توسعه سازمان ملل متحد