سیاست و روزگار سخت بشر

مهدی دهقان منشادی
سیاست عجیب‌الخلقه‌ترین دستاورد ذهنی انسان‌هاست که در بیشتر موارد لذت یک ایده از ذهن مریض یک سیاستمدار بر جان خالقش می‌نشیند و نتیجه کاربستن آن به روزگاران سخت جوامع بشری منجر می‌شود. تاریخ و ادبیات نشان داده است دخالت کشورهای قدرتمند در امور کشورهای دیگر ریشه در منافع آنها و طبقات خاص دارد و تلاش سیاستمداران برای تامین منافع خودی‌ها به بهای روزگار سخت مردمانی دیگر تمام می‌شود.
ماریو بارگاس یوسا، نویسنده بزرگ و شهیر پرویی «روزگار سخت» را در سال 2019 منتشر کرد تا مداخله ایالات متحده امریکا در کشور کوچک گواتمالا و ایجاد مشکلات سر راه دولت مردمی آن را در سال‌های دهه 1950 نشان دهد.
یوسا با تحقیقات خود و به استناد مدارک مختلف در این کتاب خاطرنشان می‌کند در آن سال‌ها خاکوبو آربنز، رییس‌جمهور برآمده از دموکراسی می‌خواست با استفاده از الگوی سرمایه‌داری، گواتمالا را در مسیر پیشرفت قرار دهد. او به منظور ایجاد تغییرات اجتماعی و اقتصادی اساسی، به دنبال اخذ مالیات از شرکت‌های بزرگ چندملیتی و تصویب و اجرای قانون اصلاحات ارضی بود تا ضمن استفاده از درآمدهای مالیاتی برای ایجاد زیرساخت‌ها و ملی کردن و تقسیم زمین‌های بدون کاربری بین کشاورزان فقیر، مشکلات اجتماعی و اقتصادی را سامان ببخشد. یکی از شرکت‌های بزرگی که از انجام اصلاحات در گواتمالا احساس خطر کرد، شرکت امریکایی یونایتد فروت بود که سال‌های طولانی بدون پرداخت هیچ گونه مالیاتی، به غول تجارت موز بدل شده بود. گستردگی این شرکت به گونه‌ای بود که منافع مالی زیادی را عاید برخی سیاستمداران امریکایی می‌کرد، بنابراین تهدید منافع آن باعث شد تا مالک آن با استفاده از پروپاگاندای سیاسی به دنبال حل مشکل به وجود آمده باشد.
یوسا با روایتی جذاب و در قالب مستندی داستانی پرده از سیاهی‌های دنیای سیاست برمی‌دارد تا نشان دهد در بازی سیاست، برد و باخت سهم چه کسانی می‌شود. به خطر افتادن منافع امریکایی‌ها در کشور گواتمالا موجب شد دسیسه‌هایی رقم بخورد و برچسب کمونیسم و عامل نفوذ شوروی در امریکای لاتین بر پیشانی دولت آربنز زده شود. بنابراین دولت امریکا توانست با یک برنامه‌ریزی گسترده و انجام جراحی توام با درد، خونریزی، عفونت و ویرانی، با کمک خائنان داخل گواتمالا مقدمات حمله نظامی به آن کشور، وقوع کودتا و سقوط دولت آربنز را رقم بزند و ژنرال کاستیو آرماس را به جای او بنشاند تا منافع یونایتد فروت را تامین کرده باشد. همیشه در تامین منفعت سرمایه‌دارانِ ابرقدرت، خودفروختگی و خیانتِ اقلیتی وطن‌فروش نقش مهمی را بازی می‌کند و تاریخ در جغرافیاهای گوناگون شاهد عروسک‌گردانی‌ فراوان اهل سیاست بوده است تا در قبال بدبختی اکثریت، یک اقلیت خاص به خوشبختی برسند.
زمانی در ایران دکتر محمد مصدق در دفاع از منافع مردم و کشورش کوشید تا صنعت نفت ایران را ملی کند، اما در خطر افتادن منافع تعدادی سرمایه‌دار در آن سوی آب‌ها و اقلیتی خائن در داخل کشور، موجب شد کودتای 28 مرداد 1332 رخ دهد تا با سقوط یک دولت مردمی، لذت و سود کافی بر کام بازیگردانان کودتا فرو رود و روزگار سخت، تباه‌کننده زندگی مردمان یک سرزمین شود.
یوسا قبل از ورود به داستان، پیش درآمدی را بیان می‌کند که ریشه روزگار سخت را نمایان می‌سازد. سام زموری در اواخر قرن نوزدهم از نسل‌کشی فجیع یهودیان در روسیه جان به در می‌برد و به امریکا فرار می‌کند. به تدریج با کار و تلاش بسیار و سرمایه اندک به خرید و فروش میوه می‌پردازد تا اینکه موفق می‌شود شرکت یونایتد فروت را بنیان بگذارد. او با سفرهای زیاد در سراسر امریکای مرکزی و ارتباط با صاحبان کشتزارهای مناطق مختلف، شبکه بزرگی از خرید و فروش محصولات کشاورزی به ویژه موز را راه می‌اندازد و کشتزارهای زیادی را نیز تصاحب می‌کند. زموری به مرور زمان با آشنایی با ادوارد ال برنیز، استاد روابط عمومی و اعجوبه پروپاگاندا و راهنمایی او می‌تواند ارتباطاتی را با صاحبان قدرت و سیاستمداران امریکایی برقرار سازد و منافع شرکت را در طول زمان تضمین کند. طبع سیری‌ناپذیر سام زموری او را وادار می‌کند تا برای رسیدن به سود بیشتر هرگز آرام نگیرد و لذت افزایش ثروت و قدرت او باعث می‌شود تا نسبت به پیامدهای قدرت طلبی‌اش که همانا روزگار سخت مردم گواتمالاست، بی‌تفاوت باشد.

شاید اگر تاس سرنوشت زموری در اواخر قرن نوزدهم نیک نیفتاده بود و کشتی حامل او حین گریختن از نسل‌کشی یهودیان هیچ‌گاه به خاک امریکا نرسیده بود، یکی از بی‌عدالتی‌های بزرگ تاریخ که همانا سرنگونی دولت دموکراتیک آربنز به شمار می‌آید، اتفاق نمی‌افتاد و فقر بر زندگی رعایای گواتمالایی چنبره نمی‌انداخت. فارغ از نیک یا بد افتادن تاس سرنوشت مردمان هر سرزمینی، روزگار سختِ مردم جهان سوم در آسیا، آفریقا و امریکای جنوبی و مرکزی حاصل دو چیز است: شکم‌های بزرگ و سیری‌ناپذیر مغزهای سرمایه‌داری در آن سوی آب‌ها و مغزهای کوچک زنگ‌زده وطن‌فروشان در داخل مرزهای یک کشور. تاریخ برای اینکه تکرار شود و ادبیات برای اینکه پویایی خود را حفظ کند، جامعه بشری در دوران‌های مختلف تاریخی مکلف به زایش شعبان جعفری‌های مصدق‌ستیز، کاستیو آرماس‌های آربنزستیز و سام زموری‌های سیری‌ناپذیر شده است.