مرگ موسیقی مقامی حقیقت ندارد

محمدزاده با بیان اینکه موسیقی نواحی اول باید در مراکز استان‌ها مورد حمایت و توجه قرار گیرد و بعد در جشنواره‌ای نشان داده شود، بیان کرد: هر کدام از مراکز که در صدا و سیما واحد شعر و موسیقی دارند، باید در طول سال (از لحاظ تعداد تولیدات) به تعهدات مشخصی عمل کنند. قاعدتا ما نیز در طول سال باید موسیقی‌هایی را در ساختارهای مختلف تولید کنیم.
به گزارش ایلنا، تمام مناطق و اقوام ایرانی بنا به دلایل متعدد تاریخی و فرهنگی، دارای اهمیت هستند. آنچه این اهمیت را مانایی می‌بخشد هویت و ریشه‌هایی است که از دوران باستان تا امروز محکم و برقرار بوده است. یکی از عوامل مهمی که اهمیت اقوام را بهای بیشتر می‌بخشد، وجود آیین‌ها و موسیقی‌های قومی است. این آیین‌های موسیقایی و موسیقی‌های آیینی که در دسته گونه‌های مقامی و نواحی دسته‌بندی می‌شوند، بر اساس فرهنگ، جغرافیا، اقلیم ایجاد شده‌اند و از جایی به بعد با ورود اسلام به کشور، رنگ و بوی مذهبی و معنوی به خود گرفته‌اند.
غفور محمدزاده (نوازنده، آهنگساز و موسیقی پژوه) که یکی از بانیان و داوران جشنواره موسیقی مقامی «آوای کویر» بوده، درباره جزییات این اتفاق و خروجی حاصل از آن با ایلنا گفتگو کرد.
با توجه به فعالیت‌های‌تان در بخش‌های مختلف اجرایی و تولیدی و پژوهشی درباره روندی توضیح دهید که موسیقی خراسان طی یک سال اخیر پیموده است؟
در خراسان جنوبی که ما هستیم، هفت سال پیش جشنواره‌ای برگزار شده بود که دیگر ادامه نیافت. این رویداد اولین جشنواره منطقه‌ای بود که بسیار هم مورد استقبال هنرمندان قرار گفت. جشنواره محدود به خراسان جنوبی نبود و هنرمندان استان سیستان و بلوچستان و خراسان‌های رضوی، شمالی و البته جنوبی هم در آن شرکت کردند. این جشنواره پس از هفت سال وقفه امسال مجددا برگزار شد. اتفاقی که رخ داد این بود که منطقه جنوب کرمان هم به جشنواره اضافه شد. با این حساب جشنواره امسال با حضور پنج استان برگزار شد. خراسان رضوی، خراسان شمالی، خراسان جنوبی، سیستان و بلوچستان و کرمان و جنوب کرمان را داشتیم که در مجموع پنج استان می‌شوند.
چه تلاش‌هایی باعث شد این رویداد منطقه‌ای پس از هفت سال برگزار شد؟
اداره کل ارشاد استان پی‌گیری‌هایی را در دستور کار قرار داد. در ادامه قرارگاه شهید آوینی که بر اساس طرحی از اداره ارشاد تشکیل شده و در زیر مجموعه آن قرار دارد، انجام کارهای فرهنگی را در دستور کار دارد. به این واسطه جشنواره منطقه‌ای موسیقی منطقه‌ای شرق کشور با عنوان «آوای کویر» با حمایت و همکاری قرارگاه شهید آوینی برگزار شد.
این آموزش‌ها در چه سطحی برگزار شد؟
بخشی از این آموزش‌ها مربوط به موسیقی بود که در شهرستان‌های محروم استان برگزار شد. بر همین اساس مدرسان موسیقی به شهرها و مناطق دورافتاده می‌رفتند و دوتار و دیگر سازها را به هنرجویان آموزش می‌دادند. خودم نیز در این طرح برای آموزش به دو، سه شهرستان سفر کردم. تا آنجا که خبر دارم قرارگاه مذکور در دیگر استان‌ها هم فعال است و گویا برای همه آن‌ها بودجه‌ای در نظر گرفته شده است. امیدوارم همینطور باشد. خوبی این ماجرا در خراسان جنوبی برگزاری همان کلاس‌های آموزشی بود. گفته بودند خروجی این است که صد هنرجو آموزش دوتار ببیند که خداراشکر این اتفاق افتاد. این آموزش‌ها نتیجه داشت و خروجی آن را در اختتامیه جشنواره منطقه‌ای امسال دیدیم. گروهی حدودا چهل، پنجاه نفره روی صحنه رفتند و اجرا کردند. جالب اینجاست که در این رویداد برای سازهایی مثل سورنا و دهل هم تفاوت‌هایی در نظر گرفته شده بود اما از آنجا که تعداد شرکت‌کنندگان این بخش به حد نصاب نرسید، متاسفانه حذف شد. اگر تعداد هنرمندان این بخش به حد نصاب می‌رسید و به مرحله نهایی راه پیدا می‌کردند امسال چنین بخشی را در جشنواره داشتیم. به هرحال چنین اتفاقاتی را مثبت و مفید می‌دانم.
برای برگزاری دومین جشنواره منطقه‌ای چقدر با افرادی چون شما و موسیقی‌پژوهان و کارشناسان دیگر مشورت شده؟
من نظریاتم را به صورت مستقیم برای مدیر کل ارشاد استان فرستادم و یک جلسه هم با ایشان حضوری صحبت کردم. در آن جلسه نقطه نظرات و پیشنهادهایم را درباره جشنواره موسیقی منطقه‌ای شرق کشور مطرح کردم. با توجه به جشنواره قبلی یک سری آسیب‌شناسی‌ها انجام داده بودیم و کم و کاستی‌هایی وجود داشت که همه را مطرح کرده‌ام.
همواره می‌شنویم که نسل‌های جدید نسبت به سازهای بومی خود بی‌تفاوت شده‌اند. با توجه به اینکه در میانه ماجرا و بطن فعالیت قرار دارید، آیا واقعا همینطور است؟

واقعا اینطور که می‌گویند نیست. باید به مناطق بیایید تا متوجه علاقه نسل‌های جدید شوید و به استقبال آن‌ها از موسیقی نواحی پی ببرید. اتفاقا آقای احمد صدری که خودشان هم یکی از اعضای هیئت داوران بودند به این موضوع اشاره کردند. ایشان طی داوری آثار می‌گفتند ما در تهران نشسته‌ایم و هی می‌گوییم موسیقی مقامی مرد و از بین رفت و از این دست صحبت‌ها… ولی واقعا اینطور نیست.
برای مورد توجه گرفتن این استعدادها که بسیاری از آن‌ها به هدر رفته‌اند، چه باید کرد؟
باید بهانه‌ای باشد تا بچه‌های موسیقی مقامی و کم و کیف کارشان دیده شود. زمانی که جشنواره را برگزار کردیم، حتی اساتید و پیشکسوتان هم از نقاط مختلف آمده بودند. به طور مثال آقای نادر نیک‌نژاد یکی از هنرمندان پیشکسوت بودند که هر دو دوره از سیستان و بلوچستان به جشنواره آمده بودند. یا مثلا از کرمان گروهی داشتیم که خواننده خیلی خوب و خوش سابقه‌ای داشت. گروه‌های شرکت‌کننده از خراسان هم خیلی خوب بودند.
جدا از موضوع میزبانی جشنواره موسیقی نواحی که بیش از یک دهه است درباره آن چالش وجود دارد، از حضور نوازندگان و خوانندگان خطه خراسان جنوبی در این رویداد ملی بگویید.
گفتنی در این رابطه بسیار است. خراسان جنوبی پیشکسوتانی در موسیقی محلی دارد. زنده یاد ذوالفقار بیتانه که همین چند وقت پیش دچار مرگ مغزی شد و به پنج بیمار نیازمند جان دوباره بخشید. این هنرمند شریف یک بار هم به جشنواره موسیقی نواحی دعوت نشد. در دوره قبل هم نسبت به این موضوع کلی انتقاد داشتم و اتفاقا بعد از اینکه مرآتی سکان دار انجمن موسیقی شد حضورا هم خدمت‌شان رفتم و گلایه کردم. در جشنواره سال گذشته از خراسان رضوی فقط چند نفر آمده بودند؛ آنهم بعضا از یک شهر یا یک نوع موسیقی. به آقای مرآتی گفتم این هنرمندان اعتبار جشنواره هستند و تا این هنرمند زنده است، او را دعوت کنید، ولی افسوس نشد. تا اینکه ایشان از دست رفت. منِ پژوهشگر چیزی برای خودم نمی‌خواهم. هدفم از مشورت حمایت از هنرمند منطقه‌ام هست. در جشنواره پانزدهم گروه بازی‌های آیینی سرنا و دهل سلم آبادی بودند و خیلی هم خوب ظاهر شدند؛ به هرحال آن‌ها از خاندان‌های موسیقی منطقه هستند. ولی موسیقی استان تنها سرنا و دهل نیست. امسال آقای جابر زارع را پیشنهاد دادم که هم نوازنده دایره بیرجندی، دهل و سرناست و هم از خوانندگان پیشکسوت محسوب می‌شود. مرآتی گفتند گروه مربوطه برای حضور ایشان در حال بررسی هستند که البته تا به امروز خبری از این اتفاق به ما نرسیده اما خب مایل هستم که جابر زارع به جشنواره امسال نواحی دعوت شوند، قبل از اینکه دیر شود. بالاخره خراسان جنوبی باید یک نماینده داشته باشد.
یکی از بخش‌های مهمی که شما هم در جشنواره‌ها روی آن تاکید دارید، ایجاد بخشی در رابطه با مقوله پژوهش موسیقی نواحی است. به هرحال اساس ماندگاری موسیقی نواحی مختلف ایران پژوهش و واکاوی هنر گذشته است. آیا قرار نیست جشنواره موسیقی منطقه‌ای خراسان در دوره‌های بعدی برای افزودن چنین بخشی، تمهیدی را به کار گیرد؟
اگر قرار باشد بخش پژوهش به عنوان زیر مجموعه موسیقی نواحی در جشنواره موسیقی منطقه‌ای مورد توجه قرار بگیرد و یکی از مناطق حوالی ما میزبان رویداد باشد، بله چنین اتفاقی رخ خواهد داد.
یکی دیگر از چالش‌های مورد بحث هنرمندان موسیقی نواحی وجود یا عدم وجود رپرتوارهای مشخص در جشنواره‌هاست. به طور کلی موسیقی مقامی را می‌توان بر این اساس دسته‌بندی کرد و مورد ارزیابی قرار داد؟
در جشنواره که در سطح بزرگسال برگزار می‌شود، تعیین رپرتوار خیلی نتایج خوبی نخواهد داشت؛ با این توضیح که جشنواره موسیقی منطقه‌ای در دو رده زیر هجده سال و بالای هجده سال برگزار می‌شود.
جدا از جشنواره و چند و چون آن، خودتان که نوازنده و آهنگساز هم هستید در زمینه تولید، اجرا و تالیف کتاب چه فعالیت‌هایی داشته‌اید؟
در زمینه کارهای پژوهشی مشغول فعالیت هستم و از کارهای که در دست انجام دارم بحث موسیقی خراسان جنوبی را داریم. در این زمینه پژوهش‌هایی را برای واحد صدا و سیما انجام دادم و بعد دیدم واقعا پرداختن به آن جای کار دارد تا به عنوان کتاب و مجموعه‌ای مستقل منتشر شود. در حال حاضر مشغول کار روی همین پروژه هستم.
از مدیران چه انتظاراتی دارید؟

اهالی موسیقی نواحی مختلف کشور بسیار مشتاق هستند که ببیند، آقای وزیر در راستای حمایت از موسیقی نواحی می‌خواهد چه کارهایی انجام دهد. این توقع‌ها در نوع چینش مدیران و هم در نحوه برگزاری جشنواره‌ها با بودجه‌هایی که ارقام آن‌ها مشخص است، وجود دارد. موضوع دیگر حمایت موسیقی در مراکز استان‌هاست. به هرحال موسیقی نواحی اول باید در مراکز استان‌ها مورد حمایت و توجه قرار گیرد تا بعد در جشنواره‌ای نشان داده شود. وزیر قبلی گفته بودند وزارت ارشاد باید با صدا و سیما در جهت حمایت از موسیقی نواحی رقابت کند. همچنین گفته بودند سایتی دارند تا با هنرمندان مستقیما در ارتباط باشند و بتوانند نظرات و پیشنهادات خود را ارائه کنند. من هم به سایت وارد شدم و پیشنهاد خودم را مطرح کردم، اما تا امروز پاسخی دریافت نکرده‌ام.
آیا ناگفته‌ای باقی مانده؟
خیر. گفتنی‌ها گفته شد و بابت توجه شما و رسانه‌تان به موسیقی نواحی و رویدادهایی در این رابطه از شما ممنونم.