نمره متوسط؛ میان انباشت بحران ها

«بشارت نو» کارنامه یک‌ساله دولت وفاق بررسی می کند:
سیدرضا هاشمی زاده/روزنامه نگار

مسعود پزشکیان در شرایطی غیرمنتظره و پرتلاطم (وقوع سانحه ناگهانی برای بالگرد رییس جمهور سیزدهم شهید سید ابراهیم رییسی و برگزاری انتخابات و رقابت تنگاتنگ با سعید جلیلی ) سکان قوه مجریه را در دست گرفت. پزشکیان که با شعار «وفاق» پا به عرصه انتخابات گذاشت، در طول یک سال گذشته از زمان انتخاب تا تشکیل کابینه ،خود را در میانه شدیدترین تحولات پرشتاب داخلی و خارجی دیده است . این گزارش ، به بررسی عملکرد دولت وی وبررسی اجمالی کارنامه پزشکیان در چارچوب محدودیت‌ها،معضلات ارث رسیده پیشین و چالش های ساختاری و موجود اختصاص دارد .
میراث سنگین و چالش‌های داخلی
پزشکیان از همان روزهای نخست، خود را در مقابل میراثی از بحران‌های انباشته‌شده دید. این مشکلات، نتیجه سال‌ها مدیریت ناکارآمد و سیاست‌گذاری‌های نادرست بود که اکنون به نقطه جوش رسیده اند. ساختار چندپاره حکمرانی و نهادهای موازی، اقتصاد سیاسی معیوب و کارشکنی‌های سیاسی از سوی برخی نهادها و جریان‌های تندرو، توان مانور او را حتی در سیاست‌های داخلی به‌شدت کاهش داد. مخالفت با برکناری مدیران پیشین و استیضاح و برکناری وزیر اقتصاد، نمونه‌هایی از این موانع بود.
تلاطم غلیظ عرصه بین‌الملل و تبدیل به «دولت جنگ»
اگرچه چالش‌های داخلی به تنهایی برای هر دولتی کافی است تا آن را در اجرای هر برنامه ای ناموفق سازد ، دولت پزشکیان با بدبیاری بسیار در حوزه خارجی نیز با مشکلات مهیبی مواجه شد که مسیر سیاست خارجی او را به کلی تغییر داد و آن را به یک «دولت جنگ» تبدیل کرد. برسر کار آمدن دوباره ترامپ و حمله نظامی مستقیم دوازده‌روزه اسرائیل و نابودی بخش قابل توجهی از توان هسته‌ای کشور، توازن قدرت منطقه‌ای را تغییر داد. در همین حال، تلاش‌های دولت برای مذاکره با آمریکا به جایی نرسیده و سایه تهدید «مکانیسم ماشه» (Snapback) ازسوی اروپایی ها و تحریم‌های شدیدتر، آینده سیاست خارجی دولت پزشکیان را در هاله‌ای از ابهام قرار داده است .

جامعه مدنی و وعده‌های برآورده‌نشده
دولت پزشکیان در حوزه اجتماعی نیز با تناقضاتی روبه‌روست. با وجود اینکه از اجرای طرح‌های تندروانه مانند «طرح حجاب اجباری» جلوگیری کرد و با رفع فیلتر واتس‌اپ گامی نمادین برداشت، اما فشارهای اجتماعی به دلیل تورم، گرانی و ناترازی های مختلف انرژی و پولی _بانکی و … همچنان ادامه دارد. کسانی که در دو مرحله انتخابات ریاست جمهوری سال گذشته به ریاست جمهوری پزشکیان رای دادند هم در چینش کابینه و هم در گزینش مدیران میانی ،انتظار بیشتری داشته اند و بخشی از آنان ،اکنون سرخورده شده اند . دولت علیرغم همه وعده ها ،نتوانسته به تحقق آنها در زمینه حذف فیلترینگ، اقدام اساسی و موثری انجام دهد .چالش های دولت های پیشین بعلاوه مسائل عمیق تر بحران انرژی و کسری بودجه و سایر گیر و گرفتاری ها نه تنها به قوت خود باقی که تشدید نیز شده است .
اقتصاد، بورس و بحران‌های معیشتی
در حوزه اقتصادی هم ، کارنامه دولت پزشکیان توفیق چندان شاخصی نداشته است . تورم و رکود، ناترازی‌های انرژی و بحران مسکن و اجاره‌بها نیز همچنان ادامه دارد. به گفته منتقدان، هسته فرماندهی اقتصادی دولت در سال اول، آرایش لازم برای یک «دولت بحران» را به خود نگرفته و تنها به مدیریت انفعالی و کوتاه‌مدت مشکلات بسنده کرده است.بخش قابل توجهی از این وضعیت بعلت تلنباری میراث گذشته و شرایط جنگی خاصی است که به شکل گسترده ای دولت چهاردهم را درگیر خود کرده است مرتبط می باشد .
ناترازی انرژی و بحران‌های زیرساختی
یکی از بزرگ‌ترین چالش‌های دولت پزشکیان، مدیریت ناترازی شدید انرژی بود که ریشه در دهه‌های گذشته دارد. کمبود سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های نفت، گاز و برق و همچنین الگوی مصرف نادرست، کشور را با بحران‌های مکرر مواجه کرده است به طوری که در تابستان‌ها، قطع مکرر برق زندگی اجتماعی و چرخه تولید کشور را مختل کرده و در زمستان‌ها، کمبود گاز به یک معضل ملی تبدیل شده است . دولت در مواجهه با این مشکلات، به مدیریت انفعالی و راه‌حل‌های کوتاه‌مدت مانند تعطیلی کشور و اعمال محدودیت‌ها بسنده کرده که این امر به عنوان یک ناکامی مدیریتی بزرگ تلقی می‌شود.
بورس و عملکرد در سایه نااطمینانی
عملکرد بورس تهران در سال نخست دولت پزشکیان با یک تناقض آشکار همراه بود؛ شاخص کل با وجود رشد ۲۸ درصدی، با خروج گسترده سرمایه حقیقی از بازار مواجه شد. این وضعیت نشان‌دهنده بی‌اعتمادی سرمایه‌گذاران و وابستگی رشد شاخص به سهام بزرگ و شاخص‌ساز است. افت ارزش معاملات روزانه و تأثیر شوک‌های سیاسی و اقتصادی (مانند جنگ و ترور) بر بازار، این بی‌اعتمادی را تشدید کرد.

کارشناسان معتقدند که مشکلات بورس نه فقط ناشی از عملکرد سازمان بورس، بلکه نتیجه کلیت عملکرد دولت و ناترازی‌های اقتصادی در حوزه‌هایی مانند انرژی و نظام بانکی است.
گفتمان «وفاق ملی» در برابر واقعیت
شعار «وفاق ملی» پزشکیان در عمل، به مسیری متفاوت منتهی شد. دفاع تمام‌قد او از شعاردولت خود و مسیر تعیین‌شده بالادستی ، در عمل نتوانست افراد موثر و فعالی مانند محمدجواد ظریف رادر کابینه نگه دارد و دولت مجبور شد ،وی را کنار بگذارد. از سوی دیگر، «شرکت سهامی» شدن دولت، به تقسیم سمت ها و پست ها حتی به جریانات ناموافق شعارهای رئیس دولت منجر شد و عملا هواداران دولت را مایوس تر کرد .دولت پزشکیان ،در یکسال گذشته تقریبا در هیچ حوزه ای عملکرد درخشان و چشم نوازی نداشته است و حتی در انتخاب مدیران هم نتوانسته همسوترین ها را برگزیند .برای نمونه می توان به استانداران دولت نگاهی انداخت که بخشی از آنها در صورت پیروزی رقیب پزشکیان باز هم احتمالا گزینه بودند .
کارنامه ای با نمره های متوسط
در نهایت، نمره‌ای که می‌توان به کارنامه یک‌ساله دولت پزشکیان داد، نمره‌ای است که موفقیت‌های آن را به صورت «نسبی» و در چارچوب محدودیت‌ها و بحران‌های موجود می‌سنجد. او بیشتر شبیه به «آتش‌نشانی» عمل کرده که تلاش می‌کرد از گسترش آتش بحران‌های گذشته و حال جلوگیری کند. آینده این دولت به میزان همراهی ساختار قدرت با منطق تغییر و توانایی آن در حل بحران‌های پیش رو، به‌ویژه در حوزه اقتصاد و سیاست خارجی، وابسته است . در این مسیر، سناریوهای بدبینانه (تشدید تحریم‌ها و فروپاشی اقتصادی)، واقع‌بینانه (تداوم مدیریت بحران) و خوش‌بینانه (بازتعریف دیپلماسی) پیش‌بینی می‌شود.هرچند به نظر حمله نظامی دوازده روزه اسرائیل و همدستی آمریکا با این رژیم متجاوز و احتمال تکرار آن، فصل نوینی رابرای مقامات ارشد نظام رقم زده است که در راس ان لزوم هماهنگی کامل همه ارکان اداره کشور و پرهیز از نگرش های جزیره ای است .انتصاب علی لاریجانی به عنوان دبیر جدید شورای عالی امنیت ملی شاید گام نخستی برای هماهنگی بیشترقوه اجرایی و سایر قوا قلمداد شود .