پشت دیوارهای بلند انسداد

«بشارت نو» از وعده گشایش فضای مجازی که به در بسته خورد گزارش می دهد:
سیدرضا هاشمی زاده/روزنامه نگار

رئیس دولت چهاردهم درایام انتخابات ، درکنار سخنان مختلفی که در انتقاد از شرایط واوضاع کشور بیان می کرد به فضای مجازی و فیلترینگ نیز به طور مستقیم اشاره کرد و دولت جدید با وعده گشایش در فضای مجازی و رفع فیلترینگ روی کار آمد، اما این وعده کلیدی در پشت دیوارهای بلند انسداد وکوچه بن‌بست ساختاری تصمیم گیران ، همچنان گیر کرده است. این وضعیت ناشی از سایه کدر نگاه‌های امنیتی سخت‌گیرانه و قدرت تاثیر نهادهای متنفذ غیرپاسخگو و البته تعارض منافع اقتصادی است که پشت فیلترینگ در کشور موضع گرفته اند .به اذعان برخی کارشناسان ، بازار پرسود و غیرقانونی فروش فیلترشکن خود را مدیون تصمیمات انسدادی در حوزه نت می داند . در حالی که مردم و کسب‌وکارهای مختلف هر روز متحمل زیان‌های مالی و روانی هنگفتی می‌شوند، مافیای فیلترینگ در یک بازار سیاه بی‌نظارت، سودهای نجومی به جیب می‌زند. این گزارش به بررسی ابعاد این بحران، از وعده‌های محقق‌نشده تا پشت پرده‌های مالی و سیاسی و … فیلترینگ می‌پردازد.
*وعده‌های محقق‌نشده و یک بن‌بست ساختاری
دولت چهاردهم با شعار “وفاق ملی” و بهبود فضای کسب‌وکار روی کار آمد. یکی از وعده پرتکرار دولت، رفع فیلترینگ، نمادی از این رویکرد بود. اما پس از گذشت ماه‌ها، این وعده به‌طور کامل محقق نشده و با یک بن‌بست عمیق ساختاری مواجه شده است.اکنون پس از گذشت ماه‌ها،جز گشایش محدودی در برخی پیام رسان ها و نرم افزارها اتفاق دیگری نیفتاده است .
*اقتصاد سیاه، گردش مالی نجومی فیلترشکن‌ها
در سایه سیاست فیلترینگ، یک بازار سیاه پرسود برای خرید و فروش فیلترشکن‌ها شکل گرفته است. این بازار از قوانین و نظارت رسمی خارج است و گردش مالی آن به ده‌ها هزار میلیارد تومان در سال می‌رسد. حجم این بازار به حدی است که تخمین‌های مختلفی درباره آن وجود دارد:
• نمایندگان مجلس این رقم را بین ۴۰ تا ۵۰ هزار میلیارد تومان در سال تخمین می‌زنند.
• شرکت یکتانت رقم ۲۵ تا ۳۰ هزار میلیارد تومان را اعلام کرده است.
• بر اساس نظر کاربران، با فرض ۱۰ میلیون کاربر پرمصرف و هزینه ماهانه ۱۵۰ هزار تومان، گردش مالی این بازار به بیش از ۱۸ هزار میلیارد تومان در سال می‌رسد.

*کاسبان فیلترینگ،ذی نفعان ناشناس
بخش زیادی از این درآمد هنگفت به جیب شبکه‌ای از فروشندگان می‌رود که هویت بسیاری از آنها نامشخص است. ابوالحسن فیروزآبادی، دبیر سابق شورای عالی فضای مجازی، از دخالت شرکت‌های بزرگ و غیرخصوصی در این بازار خبر داده است که نشان‌دهنده ابعاد سازمان‌یافته این تجارت پنهان است.
* مردم و اقتصاد ملی ،زیان‌دیدگان اصلی
مردم و اقتصاد ملی در مقابل سود کلان کاسبان فیلترینگ، متحمل ضررهای سنگینی می‌شوند:
• هزینه مضاعف: مردم مجبور به پرداخت هزینه اضافی برای اینترنت و فیلترشکن‌ها هستند.
• آسیب به کسب‌وکارها: بسیاری از کسب‌وکارهای خرد و خانگی وابسته به اینستاگرام و تلگرام، با فیلترینگ این پلتفرم‌ها دچار ضرر شده‌اند. برآوردها از زیان روزانه ۹.۵ میلیون دلاری به اقتصاد دیجیتال ایران حکایت دارند.
• ضرر اپراتورها: حتی شرکت‌های بزرگی مانند ایرانسل نیز از این وضعیت متضرر شده و زیان ۲۰ هزار میلیارد تومانی را گزارش داده‌اند.
*تصمیم‌گیران پشت پرده
تصمیم‌گیری درباره فیلترینگ در اختیار دولت نیست. شورای عالی فضای مجازی، به عنوان یک نهاد فرا دولتی، بازیگر اصلی این عرصه است.به گفته محمد سرافراز، عضو این شورا و رئیس اسبق صدا و سیما ، “بخش عمده‌ای از اعضا با هر نوع تصمیم‌گیری درباره رفع فیلترینگ مخالف هستند.” این ساختار تصمیم‌گیری “قفل‌شده” است و هرگونه اقدام عملی دولت برای رفع فیلترینگ، نیاز به “ایجاد اجماع” دارد که به ندرت حاصل می‌شود.
* نگاه امنیتی و بی‌اعتمادی گسترده ،ریشه اصلی مخالفت با رفع فیلترینگ
نگاه امنیتی غلیظ به فضای مجازی ،سبب برداشت های خاص و بی اعتمادی به آن شده است. در این نگاه، پلتفرم‌های خارجی به عنوان تهدیدی برای امنیت ملی در نظر گرفته می‌شوند.در مقابل برخی کاربران بومی نیز به پلتفرم‌های داخلی نیز همین دید و نگاه را دارند .آنها نگران رصد اطلاعات شخصی خود هستند.هردو سوی این دید امنیتی و بی اعتمادی ،موجب تقابل با رفع انسداد و همچنین مقاومت دربرابر استفاده از پلتفرم های بومی شده است .هرچند به زعم کاربران ،پلتفرم های داخلی در شرایط مقایسه با نمونه های خارجی دست خالی هستند.
*شروط غیرعملی و دست اندازهای رفع نشدنی

برخی کارگزاران و حتی دولت برای گشایش پلتفرم های پرطرفدار در کشور ،خواستار انتقال سرور شرکت های خارجی به داخل کشور شده اند که به زعم کارشناسان ، شروطی غیرواقعی و ناشدنی است . این شروط به دلیل تحریم‌ها غیرقابل اجرا هستند، آنها مدعی اند این شروط ،تنها بهانه‌ای برای عدم رفع فیلترینگ است .
*چالش‌های پلتفرم‌های داخلی
تلاش پلتفرم های بومی برای جایگزینی با نمونه های خارجی تاکنون موفقیت چندانی به همراه نداشته است . کاربران به دلیل بی‌اعتمادی و نگرانی از دست اندازی به حریم خصوصی، از پلتفرم‌
های بومی استقبال گرمی نکرده و نمی‌کنند. تداوم این وضعیت، شکاف بین دولت و مردم را عمیق‌تر می‌کند. در همین حال، فناوری‌هایی مانند اینترنت ماهواره‌ای (استارلینک) در حال بی‌اثر کردن سیاست فیلترینگ هستند. اینترنت ماهواره‌ای در آینده نزدیک، کنترل متمرکز بر اینترنت را عملاً غیرممکن خواهد ساخت.
*پیامدهای اقتصادی فیلترینگ
بر اساس اظهارات سید ستار هاشمی، وزیر کنونی ارتباطات، فیلترینگ حدود ۵۰ هزار میلیارد تومان به بخش ارتباطات کشور زیان وارد کرده است. علی محمد شریعتی مقدم( موسس و بنیان گذار شرکت نوین زعفران )نیز از ۳۹ هزار میلیارد تومان آسیب ماهانه به کسب‌وکارهای اینترنتی خبر می‌دهد.
* پیامدهای فنی و امنیتی فیلترینگ
استفاده گسترده از فیلترشکن‌ها، کیفیت شبکه اینترنت را به شدت کاهش داده و باعث آلوده شدن آن شده است. این وضعیت علاوه بر کندی، می‌تواند آسیب‌های امنیتی جدی به سخت‌افزار کاربران وارد کند.
*پیامدهای اجتماعی و فرهنگی فیلترینگ
فیلترینگ به یک پدیده عادی در جامعه تبدیل شده و به گفته حمید فتاحی، قائم‌مقام وزیر ارتباطات، منجر به “مکالمه تلخ پدران و پسران درباره فیلترشکن” شده است.پدرانی که از پسران خویش درخواست نصب فیلترشکن دارند .
*موانع سیاسی در مسیر شفاف‌سازی
با وجود درخواست‌های مکرر نمایندگان مجلس و مقامات دولتی، نامه‌نگاری‌ها برای معرفی پشت پرده فروشندگان فیلترشکن از سوی شورای عالی فضای مجازی بی‌‌پاسخ مانده است. این موضوع نشان‌دهنده مقاومت در برابر شفاف‌سازی است.
*دیدگاه‌های متضاد در میان مسئولان برسرفیلترینگ
محمد سرافراز، عضو شورای عالی فضای مجازی، با صراحت می‌گوید که بخش عمده‌ای از اعضا با رفع فیلترینگ مخالف هستند. این دیدگاه در تضاد با صحبت‌های ابوالحسن فیروزآبادی، دبیر سابق شورا، قرار دارد که اعلام کرده بود شورا موافق فیلترینگ نیست. این تناقض در سطح مقامات، به بی‌اعتمادی بیشتر دامن زده است.
*و آینده ؟
تا زمانی که نگاه امنیتی به فضای مجازی و تهدید دانستن آن تغییرنکند و تعدیل نشود و همچنین کاسبان فیلترینگ منافع اقتصادی هنگفت دراین حوزه داشته باشند ،آینده وضعیت فیلترینگ و انسداد تحول محسوسی نخواهد کرد و هراز گاهی با شل کن سفت کنی ،این وضع ادامه خواهد یافت. تداوم این وضعیت نه تنها به اقتصاد دیجیتال آسیب می‌زند، بلکه به بی‌اعتمادی عمومی و نارضایتی نیز ضریب می دهد و کشور را از روند جهانی توسعه فناوری ها عقب نگه می‌دارد. در حالی که مردم و کسب‌وکارها از این وضعیت متحمل ضررهای سنگینی می‌شوند، بازار سیاه فیلترشکن فروشی به صنعتی سودآور تبدیل شده که بقای آن، به ادامه فیلترینگ وابسته است.