چرا حال صنعت خودروسازی پس از نیم قرن فعالیت ناخوش است؟

9  بهمن 1402    فیلمی منتشر شده که مربوط به بازدید رهبر انقلاب از نمایشگاه تولیدات داخل است؛ در این فیلم حمید کشاورز، موسس و سهامدار شرکت کروز از رهبری درخواست می‌کند تا به مدیریت بخش خصوصی توجه شود.

او در فیلم می‌گوید: «بزرگترین سهامدار ایران‌خودرو در حال حاضر ما هستیم. 30 درصد ایران‌خودرو را بخش خصوصی دارد. جنابعالی پارسال فرمودید که دولت اشتهای عجیبی در کنترل شرکت‌ها دارد. دولت الان با 5 درصد سهام، شرکت ایران‌خودرو را کنترل می‌کند. ما قبلا هم خدمت حضرتعالی نامه فرستادیم که ما حاضریم اگر این شرکت به ما از نظر مدیریت واگذار شود و ما ظرف پنج سال موفق نشویم؛ ما را در میدان آزادی اعدام کنند.»

اینجا رهبری در پاسخ می‌گوید: «اعدام لازم نیست از شما می‌گیرند.» بعد از این دیدار، رهبر انقلاب در یک سخنرانی دیگر در روز بعد از این درخواست، باز هم به اهمیت سپردن کارها به بخش خصوصی تاکید کردند:

«من شنیدم که در بعضی شرکت‌هایی که دولت و بخش خصوصی شریک هستند، با اینکه دولت سهم زیادی ندارد، مدیریت در اختیار دولت است، به نظر من این منطق ندارد. از شیوه‌های قانونی استفاده کنند و به خود مردم و سهامداران در واقع اختیار بدهند منتهی نظارت بشود.» در بخش دیگری از فیلم بازدید از نمایشگاه تولید داخل، رهبر انقلاب به علی‌آبادی وزیر صمت تاکید می‌کنند: «مدیریت مسئله مهمی است. مجمع عمومی وجود دارد و مدیریتی انتخاب شود.»

بی شک تقویت نظارت بر کیفیت و خدمات پس از فروش در کنار افزایش رقابت سالم در بازار و کاهش هزینه‌های تولید داخلی با حمایت دولت در کنار افزایش آگاهی مردم مخصوصا مصرف‌کنندگان، ایران را از بحرانی که درآینده نزدیک صنعت خودروسازی را در برخواهد گرفت، نجات خواهد داد.

صنعت خودروسازی ایران با نیم قرن سابقه این روزها حال و روز خوبی ندارد و کم نیست فیلم ها و تصاویری که از کمبود قطعات یدکی و واردات خودروهای چینی بی کیفیت و بی نام و نشان از طریق شبکه های اجتماعی منتشر می شود.

این بحران به ویژه در سال‌های اخیر تشدید شده و آینده خودروسازی ایران را بیش از هر زمان دیگری تهدید می‌کند، تحریم های بین المللی علیه ایران، مشکلات متعدد در زنجیره تامین، افزایش قیمت خودرو و کاهش قدرت خرید، تجمع خودروهای بی نام و نشان چینی با توجه به اینکه 37 شرکت امروز رسما در ایران خودروساز نامیده می شوند درحالیکه بیشتر بنظر می رسد خودرو باز باشند تا خودرو ساز ! و بسیاری موارد دیگر گویا همگی دست به دست هم داده اند تا کمر خودروسازی ایران و صنعت قطعه سازی خرد شود.

با کاهش روابط تجاری ایران با کشورهای غربی از سال 1396 به این سو، اگر چه صنعت قطعه سازی ایران توانست کمبودها را جبران و از تعطیلی خطوط تولید غول های خودروسازی ایران جلوگیری کند اما خودروهای چینی به تدریج روانه بازار ایران شدند به شکلی که امروز جایگاه ویژه ای در بازار خودرو کشورمان پیدا کرده‌اند.

یادآور می شود که آلمان و فرانسه (بنز، بی ام وی، رنو و پژو) و ژاپن و کره جنوبی (تویوتا، نیسان، میتسوبیشی، کیا، هیوندا، هوندا) به دلیل تحریم‌های یکجانبه آمریکا پس از روی کار آمدن دونالد ترامپ رئیس جمهور وقت ایالات متحده، عطای کار با ایران را به لقای آن بخشیدند و خودروسازان چینی تلاش کردند با ارسال دهها هزار خودرو به ایران، به سرعت جای خالی آنان را در بازار 85 میلیونی ایران پر کنند.

اما تا امروز خودروهای چینی نتوانستند جایگزین خوبی برای خودروهای برند و با کیفیت اروپایی و حتی کشورهای آسیایی در شرق دور باشند هر چند که به دلیل تشنگی بازار ایران، در فروش با استقبال گسترده مواجه شدند.

همین چندی پیش شکسته شدن اکسل عقب یک مدل خودروی چینی در مالزی و مدل دیگر همان برند که اتفاقا در ایران نماینده رسمی هم دارد برای هفته ها سوژه رسانه ها و گفت وگوهای مردم شده بود تا جایی که سازمان استاندارد ایران اعلام کرد تا برطرف نشدن مشکل در محور عقب این خودرو، باوجود فروش این مدل در سامانه یکپارچه و نمایندگی های رسمی، اجازه تحویل آن به مشتریان را برای حفاظت از جان مردم نخواهد داد.

تجربه نزدیک به 10 ساله هجوم خودروهای چینی به ایران نشان داده است که کیفیت ساخت و مواد اولیه ضعیف از جمله مشکلات کلیدی این خودروهاست، گویا واردات این خودروها و مونتاژ آن توسط شرکت های مختلف بدون حساب و کتاب صورت گرفته است چرا که چین در سالیان اخیر نشان داده در صنعت خودروسازی پیشرفت های چشم گیری کرده است و از نظر آماری نیز در سطح جهان فروش بالایی بدست آورده است اما در ایران بیشتر خودروهای چینی چنگی به دل نمی زنند و تنها تعداد محدودی که توسط شرکت های معتبر و باسابقه ایرانی همچون بهمن موتور وارد شده اند، اطمینان خاطر خریداران را حداقل در خدمات پس از فروش و تامین قطعه بدست آورده اند.

یکی از انتقادهای جدی به خودروهای چینی در ایران، کیفیت پایین مواد بکار رفته در این خودروهاست که حتی در چین نیز فروش خوبی نداشته اند اما به دلیل نیاز بازار ایران به خودرو نو، بعضا خیلی ها که از آنان به عنوان سوداگران بازار خودرو یاد می شود به عنوان واسطه بازار را داغ می کنند و برای رسیدن به سود بیشتر با قرار گرفتن در صف خرید این خودروها تلاش می کنند با دست به دست کردن خودرو پول های هنگفتنی بدست آورند طبیعتی است که این افراد تلاش می کنند قیمت خودرو هر روز بیشتر شود.

هدف از نگارش این گزارش تخریب خودروهای چینی نیست چرا که امروز چین در خودروسازی صاحب حرف است اما گزارش های میدانی نشان می دهد بسیاری از 37 شرکتی که در ایران خودروساز محسوب می شوند در واقع مونتاژکار هم نیستند و به وارد کننده خودروهای بی نام و نشان تبدیل شده اند از طرفی این شرکت ها با واردات تعداد محدود و نداشتن زیرساخت های لازم برای خدمات پس از فروش در سراسر کشور و همچنین عدم تامین قطعات یدکی خودروهای وارداتی، در واقع در حال تبدیل کردن ایران به قبرستان خودروهای چینی هستند.

ورود بی حساب و کتاب خودروهای متفرقه چینی توسط شرکت هایی که کمترین تجربه و اطلاعی از صنعت خودروسازی ندارند اما موفق به دریافت مجوز شده اند این نگرانی را دوچندان کرده است که آیا قرار است چرخ به همین منوال بگردد و مردم با انبوهی از خودروهای متنوع روبرو باشند که پس از خرابی یک قطعه، ماه ها برای یافتن قطعه مورد نظر باید انتظار بکشند و تکلیف قطعه سازان با سابقه و انان که در زمان تحریم ها به داد خودروسازی ایران رسیدند و مانع متوقف شدن خط تولید شدند چه خواهد شد.

این مساله در کنار عدم اطمینان به طول عمر موتور و گیربکس باعث شده بسیاری به این باور برسند که خودروهای چینی به دلیل تکنولوژی پایین‌تر در طراحی و تولید موتور و گیربکس، در بسیاری از موارد پس از چند سال استفاده دچار مشکلات جدی در عملکرد می‌شوند.

در شبکه های اجتماعی که ایرانیان در آنها حضور گسترده دارند، فیلم هایی از این دست که مصرف‌کنندگان از خرابی‌های زودهنگام و نیاز به تعمیرات مکرر در موتور و گیربکس خودروهای چینی انتقاد می کنند بی شمار است. خودروهایی که بعضا با وجود نو بودن گویا هزینه های زیادی روی دست صاحبان خود گذاشته اند.

خدمات پس از فروش ضعیف بیشتر شرکت های خودرویی ایران که تازه شروع به کار کرده اند و تلاش دارند یک شبه راه صدساله بروند و خود را خودروساز جا بزنند دیگر مشکل این روزهای صنعت خودروسازی ایران است چرا که با وجود توزیع محصولات متنوع چینی، نتوانسته‌اند شبکه توزیع قطعات و خدمات پس از فروش قوی در کشور ایجاد کنند.

برخلاف خودروهای ژاپنی، کره‌ای و فرانسوی که برخی از آنان از جمله پژو بومی سازی شده اند و قطعات آنان توسط قطعه سازان بزرگ کشور از جمله کروز تهیه و در خط تولید غول های خودروسازی ایران از جمله ایرانخودرو و سایپا بکار گرفته می شوند،  خودروهای چینی بی نام و نشان شرکت های تازه کار افت قیمت بیشتری دارند و به سرعت ارزش خود را در بازار از دست می‌دهند.

فراموش نکنیم که بسیاری از این خودروها مصرف سوخت بالایی دارند به ویژه در مدل های کراس اور مصرف سوخت این خودروها بشدت افزایش می یابد که این مساله نیز براقتصاد ایران ضربات جدی وارد می کند چرا که مصرف‌کنندگان ایرانی به دلیل نگرانی از افزایش قیمت بنزین در آینده نزدیک به دنبال خودروهایی با مصرف بهینه‌تر می گردند و بدلیل روانه شدن خودروهای بی کیفیت ازچین به کشورمان توسط افراد غیرمتخصص، از هم اکنون می توان متصور شد که در این زمینه نیز هموطنان با چالش های متعددی مواجه خواهند شد که در نهایت بر معیشت مردم تاثیر مستقیم خواهد گذاشت.

عباس علی آبادی وزیر صنعت، معدن و تجارت دولت سیزدهم 22 خرداد ماه امسال، پیش از ترک این وزارتخانه در جریان افتتاح شرکت خودروسازی مانیان در شهرستان آبیک، گفته بود ۳۷ شرکت خودروساز در کشور فعال است حال آنکه ما نیازی به این تعداد خودروساز نداریم بلکه باید تیراژ خودروسازی در ایران بالا برود نه اینکه هر شرکت ۱۰ هزار خودرو تولید کند.

می توان گفت صدور مجوز بی‌رویه و پی‌درپی برای شرکت‌های متعدد در ایران جهت تولید خودرو (بخوانید واردات) به جای تولید داخلی، معایب و پیامدهای جدی برای صنعت خودرو و اقتصاد کشور دارد و با ادامه سیاست فعلی معضل های آن و بحران های پیش رو زودتر از آنچه تصور می کنیم قابل لمس خواهد بود.

ضربه به تولید محصولات داخلی، وابستگی به واردات و آسیب پذیری اقتصادی، عدم توسعه تکنولوژی و نوآوری در داخل، کاهش رقابت و افت کیفیت، مشکلات زیست محیطی و افزایش هزینه های خانوار ایرانی به دلیل افزایش هزینه های خدمات و نگهداری خودرو در نهایت به معیشت مردم ضربه خواهد زد موضوعی که فاطمه مهاجرانی سخنگوی دولت چهاردهم آن را خط قرمز تصمیمات دولت خوانده است.

در مجموع می توان گفت که صدور مجوز بی‌رویه برای واردات خودرو به جای تقویت تولید داخلی البته با عنوان هایی همچون افزایش تولید، جدا از اینکه با سیاست های ابلاغای مقام معظم رهبری برای افزایش تولید با مشارکت مردم در تضاد است، اما ممکن است در کوتاه‌مدت به رفع نیاز بازار کمک کند و تنوع آفرین باشد اما قطعا در بلندمدت به زیان اقتصاد و صنعت خودروسازی ایران تمام خواهد شد.

این سیاست نه تنها منجر به تضعیف تولیدکنندگان داخلی و از بین رفتن فرصت‌های شغلی برای ایرانیان می‌شود بلکه ایران را به مکانی تبدیل خواهد کرد که خودروهای بی کیفیت و فاقد قطعات یدکی در آن انباشته می‌شود و هزینه‌های اقتصادی و اجتماعی سنگینی بر دوش ایرانیان خواهد گذاشت.

صدور مجوز برای 37 شرکت به عنوان خودروساز که بیشتر آنان وارد کننده خودرو هستند در واقع به جای تقویت تولید داخلی، مشکلات و معایب زیادی به همراه دارد که می‌تواند اقتصاد، صنعت خودروسازی و مصرف‌کننده ایرانی را تحت تأثیر قرار دهد.

برای جلوگیری از این آینده تاریک که پیش روی صنعت خودروسازی ایران قرار گرفته، دولت چاره ای جز توقف واردات بی رویه و متنوع برندهای متفرقه ندارد از طرفی باید روی تقویت تولید داخلی و توسعه فناوری‌های جدید سرمایه‌گذاری و با تغییر سیاست‌ها و رویکردهای کلان در صنعت خودروسازی ایران از ضررهای هنگفت پیش رو جلوگیری کند.

از طرفی دولت باید به سمت راه‌حل‌های پایدار و بلندمدت برای تقویت تولید داخلی و بهبود کیفیت بازار خودرو برود و ضمن تقویت و حمایت از تولید داخلی با واگذاری مدیریت صنعت خودروسازی به بخش خصوصی همانگونه که قانون تجارت بر آن تاکید دارد و آن را برای پیشرفت لازم الاجرا می داند، در راستای تحقیق و توسعه داخلی سرمایه گذاری کرده، افزایش کیفیت تولیدات داخلی را در دستور کار قرار دهد و با مدیریت هوشمندانه واردات خودرو، حمایت از تولید مشترک حداقل با شرکت های قدرتمند چینی را به مانند برخی از شرکت های خودروسازی باسابقه ایران از بخش خصوصی طلب کند.

دراین گذر دو خودرو ساز دولتی با زیر ساخت های بسیار عظیم و سابقه طولانی  توان تولید خودروی با کیفیت و قیمت ارزان را دارند اما اکنون در پایان راه قرار دارند زیرا ساختار دولتی مانع جدی بر استمرار مدیریت تولید است لذا واگذاری مدیریت ایران خودرو و سایپا  به بخش خصوصی همانگونه که مقام معظم رهبری در بهمن سال 1402 مطرح کردند

حال این نکته مطرح است تعداد اندکی از رسانه های مدعی اصولگرایی از بیانات رهبری  در بهمن 1402اطلاعی ندارند یا نمی خواهند داشته باشند یا اطلاع دارند ولی انها  دنبال مقاصد دیگری هستند ؟