اصالت «عزاداری ها» زیر سایه «موکب ها»!

بشارت نو درباره تاریخچه و آسیب های یک رسم نوپا در ایام محرم و صفر ایران گزارش می دهد:

• آیت الله سید محمد کاظم مدرسی: تعظیم شعائر حسینی به هر شکلی که انجام شود، مطلوب و پسندیده است. برپایی موکب ها نیز جزو تعظیم شعائر حسینی و نماد عزاداران بودن مردم شهر و نماد محبت به اهل بیت (ع) و عزاداران ایشان است. در واقع این نمادها هر چقدر رونق بیشتری داشته باشد، از لحاظ فرهنگی برای دین و کشور و ملت و مردم مفید تر است. البته در این زمینه باید مسائل ترافیکی و مسائل بهداشتی و حفظ محیط زیست و نیز اصول اسلامی از جمله عدم برخورد محرم و نامحرم باید رعایت شود
• امین سامعی، فعال فرهنگی: نیازی به برپایی این تعداد از موکب وجود ندارد، زیرا جایگاه اصلی عزاداران حسینی در تکایا و حسینیه ها بوده، جایی که مردم با نوشیدن یک چای امام حسین اشک می‌ریختند و حاجت روا می شدند. ولی در چند سال اخیر همچنانکه مشاهده می شود، موکب ها صرفاً به پذیرایی از شهروندان پرداخته و اساساً کمتر چیزی جز خوردن و نوشیدن در آن مشاهده می شود
• رضا هاشمی زاده، مدرس دانشگاه در حوزه ارتباطات: شکل کنونی موکب، فرهنگی وارداتی است که البته به این معنا نیست که نتواند جایگاه خود را پیدا کند. اما شکل اجرا در حال حاضر بیشتر نمایشی است و فضایی برای جلوه گری برخی افراد و گروه ها که می تواند آسیبی جدی به شکل سنتی و آیینی عزاداری وارد نماید. مانند هر پدیده نویی که اگر خوب در دل یک فرهنگ هضم نشود می تواند آسیب زا باشد

ناهید عنصری/ در چند سال اخیر، موکب های عزاداری در اغلب شهرهای ایران به منظور پذیرایی از عزاداران اهل بیت برپا می شود. فلسفه اصلی برپایی این موکب ها پذیرایی از عزاداران به ویژه مسافرانی است که از سایر شهرها و استان ها مراجعه می کنند. اما گاهی این موکب ها به دلیل سوءاستفاده برخی از اشخاص و یا به دلیل ایجاد ترافیک در سطح شهرها موجب نارضایتی شهروندان می گردد. همچنین افزایش سالانه تعداد موکب ها سطح شهرها موجب شده تا عده ای تقاضای نظارت و مدیریت کامل تری بر این موکب ها را مطرح نمایند. برخی نیز بر این باورند هر شهر و دیاری شیوه عزاداری مخصوص به خود را دارد و توجه بیش از حد به یک شیوه نوپا در عزاداری شاید جوانان را از شیوه های اصیل عزاداری دور کند.

موکب های عزاداری امری مطلوب است اما باید جوانب آن رعایت شود

آیت الله سید محمد کاظم مدرسی، روحانی برجسته که یکی از ائمه جمعه کشور است، در گفتگو با بشارت نو، با بیان این مطلب که فلسفه پذیرایی از عزاداران به زمان امام سجاد (ع) باز می گردد، اظهار کرد: امام سجاد(ع) خود به پختن طعام و از عزاداران، پذیرایی می نمودند و این امر جزو روش و سیره ایشان بوده است. این فلسفه پذیرایی در همین موکب های عزاداری نیز مشاهده می شود.

وی ادامه افزود: در واقع تعظیم شعائر حسینی به هر شکلی که انجام شود، مطلوب و پسندیده است. برپایی موکب ها نیز جزو تعظیم شعائر حسینی و نماد عزاداران بودن مردم شهر و نماد محبت به اهل بیت (ع) و عزاداران ایشان است. در واقع این نمادها هر چقدر رونق بیشتری داشته باشد، از لحاظ فرهنگی برای دین و کشور و ملت و مردم مفید تر است.

آیت الله مدرسی با تأکید بر اینکه اصل مسئله مطلوب است اما باید جوانب رعایت شود، تصریح کرد:  البته در این زمینه باید مسائل ترافیکی و مسائل بهداشتی و حفظ محیط زیست و نیز اصول اسلامی از جمله عدم برخورد محرم و نامحرم باید رعایت شود. لذا نباید به بهانه مسائل محیط زیست یا بهداشت و …. کل مسئله زیر سوال برود. کما اینکه برای غذا خوردن که جزو نیازهای اساسی انسان است هزینه هایی صورت می گیرد و ممکن است مشکلات بهداشتی و زیست محیطی را هم به دنبال داشته باشد اما نمی توان به بهانه این مشکلات از رفع یک نیاز اساسی انسان جلوگیری کرد. در واقع هر چیزی آدابی دارد و در صورتی که آداب آن رعایت شود به اصل مسئله خللی وارد نخواهد آمد به خصوص در مورد برپایی موکب ها که بسیار مطلوب است و بنده با آن صد در صد موافق هستم.

موکب های عزاداری سنخیتی با رسالت عزاداری سنتی ندارد

یک فعال فرهنگی نیز در گفتگو با بشارت نو، با بیان این مطلب که فلسفه اصلی موکب های عزاداری به پیاده روی اربعین و پذیرایی خالصانه مردم عراق از زائران در مسیرهای بیابانی منتهی به کربلا بر می گردد، اظهار کرد: برپایی موکب های عزاداری به شکل کنونی ضرورتی ندارد. زیرا این امر سبب دور شدن مراسمهای عزاداری از رسالت اصلی خود شده و گاهی حتی جنبه تبلیغاتی برای برپاکننده موکب پیدا می کند. در واقع برخی متولیان موکب ها به نوعی تلاش می کنند که از این طریق تبلیغی برای کسب و کار خود داشته باشند و ظاهرا در خیلی از موارد هدفی معنوی را دنبال نمی کنند.

امین سامعی ادامه داد: به این ترتیب با دخالت نهادهای حاکمیتی مانند شهرداری و ترغیب هیأت های عزاداری به برپایی موکب ها، نوعی رقابت میان موکب ها در شکل و اندازه ظاهری و نیز نحوه پذیرایی به ویژه در مراسم دولتی میدان امیرچقماق ایجاد شده و این رقابت، ظاهری فستیوال گونه به خود می گیرد که سنخیتی با رسالت اصلی برپایی مراسمهای پرشور و شعور محرم ندارد. متاسفانه در بسیاری موارد مسئولان تصمیم گیر بسیار سطحی بین هستند و فکر می کنند برپایی چند موکب پرسر و صدا باعث نزدیک تر شدن مردم به دین می شود، در حالی که به نظر من چنین نیست و این یک مسیر کاملا انحرافی برای دین و فلسفه قیام امام حسین (ع) و عزاداری است و باعث دوری مردم از مراسمات اصیل و پرمفهوم می شود.

سامعی با اشاره به اینکه در اغلب شهرهای ایران همواره دسته های عزاداری بودند که در ده روز اول محرم به عزاداری و سینه زنی پرداخته و در روز دهم و با شهادت امام حسین (ع)، این عزاداری ها پایان می یافته، گفت: به عبارتی این دسته ها نماد یاران و دوستداران حسین بن علی (ع) بوده اند که حاضرند در مقابل سپاهیان دشمن از سپاه امام  حسین (ع) دفاع کنند و دسته ها با حضور در محله های و حسینه های مختلف سطح شهر این پیام را به دیگر همشهریان می رساندند، اما اکنون این مراسمات با گسترش موکب ها در خیابان های شهر شکل و شمایل دیگری به خود گرفته که فلسفه ای در آن نیست و صرفا به یک دورهمی یا دور دور تبدیل شده است. همچنین این موکب ها در برخی موارد تا چندین روز بعد از عاشورا و گاهی تا پایان صفر برقرار هستند و تا پاسی از شب نیز فعالیتشان ادامه دارد.

وی در پایان تأکید کرد: در واقع نیازی به برپایی این تعداد از موکب وجود ندارد، زیرا جایگاه اصلی عزاداران حسینی در تکایا و حسینیه ها بوده، جایی که مردم با نوشیدن یک چای امام حسین اشک می‌ریختند و حاجت روا می شدند. ولی در چند سال اخیر همچنانکه مشاهده می شود، موکب ها صرفاً به پذیرایی از شهروندان پرداخته و اساساً کمتر چیزی جز خوردن و نوشیدن در آن مشاهده می شود.

سازمان تبلیغات ناظر بر موکب های عزاداری است

مهدی دادآفرین، معاون فرهنگی اداره کل تبلیغات اسلامی یزد نیز در گفتگو با بشارت نو با بیان این مطلب که اساساً در مباحث دینی ما سنتی به نام موکب زدن بدین شکل موجود، وجود ندارد، اظهار کرد: آنچه در مباحث دینی وجود دارد بحث برپایی خیمه و حسینیه برای امام حسین(ع) به منظور ذکر اباعبدالله و تعلیم معارف ایشان و فرهنگ عاشورایی و برپایی مراسم عاشورایی است. اما در یک دهه اخیر پس از آنکه موکب هایی در مسیر راهپیمایی اربعین برای پذیرایی از زائران کربلا برپاشد، فضایی برای برپایی موکب ها در سطح کشور نیز فراهم شد. البته این اقدام بسیار خوب است زیرا اگرچه روایت خاصی در این زمینه وجود ندارد اما در حوزه اجتماع قلوب و گسترش خیرات ومبرات تأثیر گذار است.

وی ادامه داد: به تعبیر دیگر برپایی موکب ها نوعی فرهنگ سازی در میان مردم برای گسترش فعالیت های خیرمندانه است. اما در حوزه اجرا ممکن برخی با برپایی موکب ها سواستفاده نموده و یا موکب ها سبب ایجاد سد معبر در سطح شهر باشد. لذا در سطح آداب اجتماعی این مسائل باید رعایت شود که غالباً هم رعایت می شود. در این موارد، روال دو سه سال اخیر برنامه سازمان تبلیغات برای ممانعت از رشد قارچ گونه موکب ها، تقویت مدیریت بوده است. به این معنا که سازمان تلاش کرده تا نظارت جدی در خصوص اینکه شخص موکب دار چه کسی است؟ هدف وی از برپایی موکب چیست؟ به عمل آورد به عبارت دیگر این شخص باید از نظر فرهنگی و مذهبی مورد تأیید باشد.

دادآفرین با تأکید بر اینکه شخص موکب دار باید دارای وجاهت و حسن شهرت باشد، تصریح کرد: همچنین شخص باید مورد تأیید اهالی محل نیز باشد. در واقع با همکاری چندین دستگاه دولتی از جمله مرکز بهداشت و پلیس راهور و اجرائیات شهرداری و سازمان تبلیغات بحث مدیریت و نظارت موکب ها با جدیت در حال انجام است. لذا به منظور برپایی موکب پس از استعلام و تأیید وجاهت شخص متولی موکب و عدم سوءسابقه وی، مکان موکب از سوی پلیس راهور و اجرائیات شهرداری مورد بررسی و تأیید قرار می گیرد. همچنین همکاران در مرکز بهداشت نیز به موکب ها سرکشی نموده و موکب را از نظر رعایت ضوابط بهداشتی مورد تأیید قرار می دهند.

وی با اشاره به اینکه پیش از آغاز ماه محرم نشست مشترکی میان مداحان و سردسته هیئات مذهبی و موکب داران برگزار شد، گفت: در این جلسات توضیحات لازم ارائه و نکات ضروری تذکر داده شد. لذا متولیان موکب ها و افرادی که مجوز سازمان تبلیغات را در این زمینه دارند از فیلترهای مربوطه عبور کرده و مورد تأیید قرار گرفته اند. همچنین اجرائیات شهرداری و پلیس راهور به موکب دارانی که مجوز ندارند در وهله اول اخطار داده و بعد آنها را ملزم به مراجعه به سازمان تبلیغات برای اخذ مجوز می نمایند. در واقع متولیانی که مجوز دارند مکان موکبشان در مناطقی است که موجب سد معبر نیست. البته گزارشات مردمی نیز می تواند دراین زمینه بسیار مساعدت کننده باشد، زیرا ممکن است برخی از موکب ها به درستی رصد نشده باشد و یا دارای مجوز نباشند.

دادآفرین ادامه داد: همچنین در خصوص شکایاتی که از سوی شهروندان در خصوص سوءاستفاده برخی موکب داران صورت می گیرد حتماً باید به صورت مکتوب مطرح شود. همچنین امکان برقراری ارتباط با سازمان و ارائه انتقادات و پیشنهادات وجود دارد و پی گیری های بعدی متعاقباً انجام خواهد شد.

وی در خصوص تعداد موکب های عزاداری در سطح شهر اظهار کرد: هر کس به گونه ای عرض ادب خویش را به امام حسین (ع) نشان می دهد و ما نمی توانیم مانع از ارائه عشق و ارادت مردم نسبت به اهل بیت باشیم و حد نصابی برای موکب ها تعیین نمی کنیم. البته وظیفه نهادهای دولتی تسهیل گری و نظارت است و شهروندان نیز اگر در خصوص سد معبر برخی موکب ها شاکی هستند باید شکایت خود را انتقال دهند تا مورد رسیدگی قرار گیرد. لذا مطالبات مردمی نباید در گعده ها مطرح شود بلکه باید به مسئولین مربوطه منتقل شود.

موکب داری نباید بر آیین اصیل عزاداری یزد غلبه کند

رضا هاشمی زاده، مدرس دانشگاه در حوزه ارتباطات نیز در گفتگو با بشارت نو با بیان این مطلب که در آیین های سنتی و کهن کشور ما، عزاداری حسینی شکل و شمایل بومی و آیینی و منطقه ای داشته گفت: کما اینکه در مناطق کویری ایران مراسم نخل برداری انجام می شود که رنگی برگرفته از جغرافیای فرهنگی گذشته آن دیار و سرزمین دارد. لذا سال ها طول کشیده تا این مراسم رنگ ملی و میهنی و مناسکی خود را بیابد. در واقع مواردی که به فرهنگ جغرافیایی یک منطقه وارد می شود به ویژه اگر هیچ سابقه و تطابق تاریخی نداشته باشد برای بومی شدن نیاز به زمان دارد و حتی ممکن است بومی نشود.

وی ادامه داد: زمانیکه به گذشته موکب داری مراجعه می شود یک فلسفه زیارتی به ویژه در زمان اربعین در کشور عراق مشاهده می شود. در واقع موکب محملی بوده برای پذیرایی و استراحت مسافران و زائریین پیاده یا کاروان هایی که در گذشته به کربلا سفر می کردند و تاریخچه ای قدمت دار داشته است. اما شکل کنونی موکب در شهرهای ایران، فرهنگی وارداتی است که البته به این معنا نیست که نتواند جایگاه خود را پیدا کند. اما شکل اجرا در حال حاضر بیشتر نمایشی است و فضایی برای جلوه گری برخی افراد و گروه ها که می تواند آسیبی جدی به شکل سنتی و آیینی عزاداری وارد نماید. مانند هر پدیده نویی که اگر خوب در دل یک فرهنگ هضم نشود می تواند آسیب زا باشد.

هاشمی زاده با اشاره به اینکه امروزه برخی افراد در کنار موکب ها جمع شده و به خوردن و نوشیدن می پردازند، اظهار کرد: این امر بیشتر سبب ترافیک و ایجاد مزاحمت برای شهروندان می شود. در حالیکه در شکل سنتی عزاداری بیشتر در خدمت مردم و مردم نیز در خدمت عزادارای بوده اند، به ویژه در شهرها حسینیه ها و تکایا و منازل وقفی کم نیستند که از گذشته مردم و بزرگان مراسم عزاداری را برگزار می کردند. اما چنانچه مشکلات آسیب زای موکب داری برطرف گردد می تواند در فرهنگ سنتی عزاداری ادغام گردد. مشکلاتی از قبیل اینکه صرفاً جنبه نمایشی نداشته و صرفاً محلی برای عرضه برخی صنوف نباشد. اما اگر به لحاظ فرهنگی بر روند دیرینه عزاداری کهن و اصیل غلبه کند و آن آیین ها را به حاشیه براند ممکن است روح عزاداری حسینی را از بین ببرد.