بحران آلودگی هوا به خطر جمعی تبدیل می شود

گزارش «بشارت نو» از از یکی از جدی ترین چالش های زیست محیطی و عمق فاجعه در کلانشهرها:
پیمان جهانیان/ در سال‌های اخیر، آلودگی هوا به یکی از جدی‌ترین چالش‌های زیست‌محیطی و سلامت عمومی در کلان‌شهرهای کشور تبدیل شده است.
افزایش روزهای ناسالم، محدودیت‌ در تردد و تعطیلی پی‌درپی مدارس و ادارات، تنها بخش کوچکی از پیامدهای این بحران گسترده است و این وضعیت نه‌تنها جریان عادی زندگی مردم را مختل کرده، بلکه ضرورت بازنگری در سیاست‌های کنترل آلودگی و مدیریت شهری را بیش از پیش برجسته ساخته است.
در چنین شرایطی، ضرورت آگاهی‌بخشی و ارائه دیدگاه‌های علمی از سوی کارشناسان بیش از همیشه احساس می‌شود.آلودگی هوا تنها یک وضعیت جوی نامطلوب یا کاهش دید افقی نیست؛ بلکه ورود توده عظیمی از سموم شیمیایی و ذرات معلق میکروسکوپی به فضای تنفسی شهروندان است. از منظر پزشکی، این پدیده یک عامل التهاب‌زای سراسری محسوب می‌شود که تمام ارگان‌های حیاتی بدن را تحت تأثیر قرار می‌دهد.
گزارش تکان دهنده سازمان محیط زیست
براساس گزارش سازمان حفاظت محیط زیست، دفتر مرکز ملی هوا و تغییر اقلیم، گزارش تحلیلی و جامع از عوامل کیفی هوای کلانشهر تهران و دلایل افزایش آلودگی هوا را به همراه داده‌های تخصصی منتشر کرد.
در این گزارش آمده است: اپیزود آلودگی هوای کلان شهر تهران در بازه زمانی ۱ تا ۶ آذر ۱۴۰۴ یکی از قابل توجه‌ترین دوره‌های آلودگی در  سال‌های اخیر محسوب می‌شود. میانگین ۲۴ ساعته غلظت ۲.۵ PM در سوم آذر به ۱۰۷ میکروگرم بر مترمکعب  رسیده است؛ رقمی که حدود ده برابر رهنمود سازمان جهانی بهداشت  ³m/µg ۱۰) است. تحلیل داده‌های سالانه  نیز نشان می‌دهد غلظت ۲.۵ PM از ابتدای سال تا ۵ آذر ۱۴۰۴ نسبت به مدت مشابه سال ۱۴۰۳ حدود ۱۳ درصد افزایش داشته است. مناطق، ۲۲، ۱۸ باقرشهر، آزادگان و شهرری بیشترین افزایش را تجربه کرده‌اند که همگی در  امتداد نقاط داغ آلایندگی خارج شهری و مسیر باد غالب قرار دارند. الگو‌های مکانی بیانگر آن است که آلودگی با غلظت بالا در غرب و جنوب غرب تهران متمرکز بوده و تحت تأثیر الگوی باد غالب، به سمت مرکز و جنوب شهر گسترش یافته است.

از سوی دیگر، تصاویر ماهواره ا‌ی بلندمدت نیز وجود نقاط داغ پایدار آلایندگی خارج از محدوده شهر تهران، به ویژه  در جنوب غرب، را تأیید می کند. این نقاط عمدتاً شامل فعالیت هایی نظیر صنایع کوچک، واحد‌های بازیافت ضایعات، لاستیک سوزی و سوزاندن پسماند هستند. با توجه به جهت باد غالب، آلودگی ناشی از این فعالیت‌ها وارد تهران  شده و در اپیزود اخیر نقش مؤثری داشته است.
نتایج آنالیز ترکیب شیمیایی ۲.۵ PM (بر اساس اندازه گیر‌ی در ایستگاه‌های مختلف (نشاندهنده سهم قابل توجه کربن سیاه EC) و کربن آلی OC) است؛ موضوعی که نقش مستقیم ناوگان دیزلی فرسوده، سوزاندن ضایعات و  فرآیند‌های احتراقی را برجسته می‌کند. سهم نیترات در برخی مناطق به بیش از ۲۵ درصد رسیده که گویای انتشار بالای اکسید‌های نیتروژن و تشکیل ذرات ثانویه است. داده‌های مربوط به گوگرد دی اکسید نیز نشاندهنده استفاده از سوخت با محتوای گوگرد بالا در برخی واحد‌های ثابت و نیروگاه‌های پیرامون‌ی شهر است.
طبقاتی شدن بحران آلودگی هوا
در شهرهای آلوده ایران، نفس‌کشیدن هم طبقاتی شده است؛ آن‌که پول دارد خانه‌ای پاک‌تر و زندگی سالم‌تر می‌خرد و آن‌که ندارد، دود بیشتری می‌بلعد و هزینه‌های بیشتری می‌دهد. آلودگی هوا این‌روزها نه‌فقط یک بحران محیط‌زیستی، که یک موتورِ نابرابری است.
هر چه آلودگی بیشتر می‌شود، هزینه‌های آن ناعادلانه‌تر بین مردم تقسیم می‌شود. در حالی که همه یک آسمان مشترک داریم، اما فاکتورهای اقتصادی، سلامت و رفاه ناشی از آلودگی هوا به‌طور برابر بر دوش مردم نمی‌نشیند. گویی در ایران، آب و هوا هم طبقاتی شده و نفس کشیدن برای برخی هزینه‌ای دارد که می‌تواند زندگی‌شان را واژگون کند.
این الگو فقط محدود به کشورهای درحال‌توسعه نیست. در اروپا نیز نابرابری زیست‌محیطی به‌وضوح دیده می‌شود. گزارش‌های چندسال اخیر آژانس محیط زیست اروپا نشان می‌دهد که در فقیرترین مناطق، غلظت ذرات معلق ۳۰ تا ۳۳ درصد بیشتر از محله‌های ثروتمند است. در انگلستان نیز تحقیقات سال ۲۰۲۵ نشان داده در مناطقی که آلودگی هوا همچنان بالاتر از استاندارد سازمان جهانی بهداشت است، تقریباً نیمی از ساکنان در پایین‌ترین دهک درآمدی قرار دارند؛ جالب‌تر اینکه بیش از ۶۰ درصدشان حتی خودرو ندارند، اما قربانی آلودگی ناشی از تردد خودروهای دیگران می‌شوند. این یعنی کسانی که کمترین نقش را در تولید آلودگی دارند، بیشترین سهم را در تحمل آن می‌پردازند.