« حوض تئاتر شهر» نماد تضاد «توسعه» با «حفاظت هویت تاریخی» است

گزارش «بشارت نو» از «تئاتر شهر» در تقاطع میراث تاریخی و مدیریت شهری:

انتشار تصاویر تخریب بخشی از محوطه مجموعه ۵۳ ساله تئاتر شهر، موجی از انتقاد فعالان میراث فرهنگی و شهری را برانگیخت

فیروزه نعیمی/آغاز عملیات عمرانی در محدوده مجموعه «تئاتر شهر» تهران و انتشار تصاویر تخریب بخشی از محوطه این مجموعه در هفته اخیر، بار دیگر حساسیت عمومی نسبت به حفاظت از میراث معماری معاصر پایتخت را برانگیخته است. هم‌زمان، توضیحات ضدونقیض مدیر تئاتر شهر و شهرداری منطقه ۱۱ درباره ماهیت این مداخله، پرسش‌های تازه‌ای را درباره میزان پایبندی مدیریت شهری به اصول میراث فرهنگی و شفافیت در مداخله آثار ثبت‌نشده تهران مطرح کرده است.
مجموعه «تئاتر شهر» که ۵۳ سال پیش در قلب تهران ساخته شده، یکی از مهم‌ترین نمادهای سیاست فرهنگی آن دوره و از شاخص‌ترین نمونه‌های معماری معاصر در پایتخت به‌شمار می‌رود. اگرچه این مجموعه هنوز در فهرست آثار ملی ثبت نشده است، اما در حافظه جمعی شهروندان و فعالان هنر و فرهنگ، جایگاهی نمادین دارد و هرگونه تغییر در محوطه و کالبد آن با حساسیت ویژه‌ای دنبال می‌شود.
خبر آغاز عملیات عمرانی در محوطه تئاتر شهر و انتشار نخستین تصاویر از این مداخله، واکنش‌های گسترده‌ای را در میان فعالان حوزه میراث فرهنگی، انجمن‌های صنفی هنری، شهرسازان و کاربران شبکه‌های اجتماعی برانگیخت. در این تصاویر، بخشی از محوطه اطراف ساختمان اصلی و حوض موجود در آن در حال تخریب دیده می‌شود؛ حوضی که بسیاری آن را جزئی از طراحی اولیه و بخشی از هویت معماری تئاتر شهر می‌دانند.
پس از انتشار این تصاویر، برخی رسانه‌ها و کاربران از «تخریب حوض اصلی تئاتر شهر» خبر دادند و این اقدام را مصداق «دست بردن در هویت تاریخی شهر» و نمونه دیگری از روند نگران‌کننده مداخلات غیرشفاف در بافت تاریخی و فرهنگی تهران توصیف کردند.
در پی بالا گرفتن انتقادها، مدیر مجموعه تئاتر شهر برای رفع نگرانی‌ها توضیحی منتشر کرد. او در این توضیح مدعی شد تصاویر منتشرشده مربوط به «حوضی قدیمی» در محوطه است که با برداشتن آن، «چیزی مجزا دوباره نمایان می‌شود» و این عملیات «هیچ ارتباطی با حوض اصلی» تئاتر شهر ندارد. با این حال، این توضیح نه‌تنها از شدت واکنش‌ها نکاست، بلکه به‌دلیل ابهام در جزئیات و نبود مستندات روشن، پرسش‌های بیشتری را در میان منتقدان برانگیخت.

ابهام‌ها زمانی پررنگ‌تر شد که شهرداری منطقه ۱۱ تهران در موضع‌گیری رسمی خود، روایت دیگری ارائه داد. شهرداری اعلام کرد عملیات در محوطه تئاتر شهر در قالب «ساماندهی و بازطراحی محوطه» و «به درخواست مدیریت تئاتر شهر» در حال انجام است و این اقدامات «زیر نظر کارشناسان میراث فرهنگی» صورت می‌گیرد. این موضع، با ادعای مدیر تئاتر شهر مبنی بر محدود بودن عملیات به یک حوض قدیمی و بی‌ارتباط بودن آن با حوض اصلی، در تناقض قرار گرفت و این پرسش را در افکار عمومی تقویت کرد که: آیا اصول و ضوابط میراث فرهنگی چنین مداخله‌ای را تأیید کرده و اگر بله، چرا جزئیات آن به‌طور شفاف منتشر نشده است؟
فعالان میراث فرهنگی و شهری، در واکنش به این تناقض‌ها، بر لزوم انتشار عمومی طرح بازطراحی محوطه تئاتر شهر، مستندات تایید این طرح از سوی نهادهای مسئول و توضیح دقیق درباره سرنوشت حوض و سایر عناصر تاریخی محوطه تأکید دارند. به باور آنان، تئاتر شهر به‌عنوان یکی از مهم‌ترین بناهای فرهنگی دوران معاصر، حتی در صورت ثبت‌نشدن در فهرست آثار ملی، نیازمند برخوردی مبتنی بر ضوابط میراثی و پرهیز از مداخلات سلیقه‌ای و مقطعی است.
منتقدان همچنین به نبود شفافیت در روند تصمیم‌گیری درباره مداخلات عمرانی در آثار واجد ارزش تاریخی در تهران اشاره می‌کنند و می‌گویند، ماجرای محوطه تئاتر شهر بار دیگر ضعف سازوکار حفاظت از «میراث ثبت‌نشده» را آشکار کرده است؛ میراثی که در نبود چارچوب‌های مشخص حقوقی و مدیریتی، بیش از همه در معرض طرح‌های عمرانی و پروژه‌های کوتاه‌مدت قرار دارد.
در شبکه‌های اجتماعی نیز، هشتگ‌هایی مانند «#تئاترشهر»، «#تخریب_میراث_فرهنگی» و برای اعتراض به این مداخله و درخواست توقف عملیات و ارائه توضیح شفاف از سوی مدیریت تئاتر شهر، شهرداری منطقه ۱۱ و اداره کل میراث فرهنگی استان تهران مورد استفاده قرار گرفته است.
تا لحظه تنظیم این خبر، هیچ گزارش رسمی و مشروحی از جزئیات طرح ساماندهی محوطه تئاتر شهر، نحوه نظارت کارشناسان میراث فرهنگی بر این طرح و سرنوشت حوض تاریخی این مجموعه منتشر نشده و مطالبه اصلی منتقدان، توقف موقت عملیات و انتشار عمومی طرح و مستندات آن عنوان می‌شود.