روشن شدن چراغ هشدار با خاموشی توربین ها
- شناسه خبر: 18755
- تاریخ و زمان ارسال: 12 آذر 1404 ساعت 9:40
- منتشرکننده: مدیریت
«بشارت نو» از خروج «سد کرخه» از مدار تولید برق گزارش می دهد:
فیروزه نعیمی/سد کرخه، بزرگترین سد خاکی در خاورمیانه است که بر روی رودخانه کرخه در بخش مرکزی شهرستان اندیمشک و استان خوزستان ساخته شده است. با حجم مخزنی به میزان ۷ میلیارد و ۳۰۰ میلیون مترمکعب، بزرگترین دریاچه مصنوعی ایران را پدیدآورده است. متوسط تولید انرژی سالیانه این نیروگاه روزمینی ۹۳۴ میلیون کیلووات ساعت است.
این نیروگاه برقآبی، بهدلیل کاهش شدید تراز آب مخزن، از مدار تولید برق خارج شده است؛ رخدادی که نهفقط نگرانیها درباره پایداری شبکه برق در اوج مصرف تابستان را تشدید کرده، بلکه بار دیگر بحران مدیریت منابع آب در حوضه کرخه و جنوب غرب کشور را در مرکز توجه قرار داده است.
بهگفته کارشناسان، سطح آب مخزن سد کرخه طی ماههای اخیر آنقدر پایین آمده که بهرهبرداری ایمن از واحدهای توربین عملاً امکانپذیر نیست. در این شرایط، برای حفظ سلامت تجهیزات، جلوگیری از کاویتاسیون و رعایت ملاحظات فنی، تولید برق متوقف شده و نیروگاه موقتاً از چرخه تولید خارج شده است. این یعنی یکی از مهمترین نیروگاههای برقآبی خوزستان، در حساسترین مقطع سال، عملاً خاموش است.
سد کرخه که زمانی نماد امید به مهار سیلابها، توسعه کشاورزی و تأمین آب پایدار در غرب خوزستان معرفی میشد، اکنون در موقعیتی قرار گرفته که خود به نشانهای از افراط و تفریط در مدیریت منابع آب تبدیل شده است. کاهش بارشها در حوضه آبریز، تداوم خشکسالی، توسعه کشتهای پرآببر در بالادست، حفر چاههای متعدد و برداشتهای بیرویه از رودخانه، همگی در خالیشدن مخزن و کاهش تراز موثر بودهاند.
سهم کرخه در پایداری شبکه برق
هرچند ظرفیت نصبشده نیروگاه سد کرخه در قیاس با کل تولید برق کشور چندان بزرگ نیست، اما اهمیت آن در نقش تنظیمکنندگی و انعطافپذیری بالای نیروگاههای برقآبی است. این نیروگاهها در لحظات اوج بار، میتوانند در مدتزمان بسیار کوتاه وارد مدار شوند و فشار را از روی شبکه سراسری بردارند.
محمود افشار؛ انرژی و استاد دانشگاه صنعت نفت میگوید: «برقآبیها مثل ضربهگیر سیستم عمل میکنند. وقتی مصرف ناگهان بالا میرود، این توربینها هستند که با پاسخ سریع، جلوی ناپایداری شبکه را میگیرند. از دست دادن چنین ظرفیتی، آن هم در استانی مثل خوزستان که هم گرمای شدید دارد و هم مصرف بالای برق، یک هشدار جدی است.»
خروج کرخه از مدار، فشار مضاعفی را بر نیروگاههای حرارتی وارد میکند؛ نیروگاههایی که خود با مشکلاتی مانند کمبود گاز، استفاده از سوخت مایع، فرسودگی تجهیزات و محدودیتهای زیستمحیطی مواجهاند. در چنین حالتی، مدیریت پیک مصرف تابستان دشوارتر و احتمال اعمال خاموشیهای برنامهریزیشده بیشتر میشود.
از سیلاب ۹۸ تا خشکی امروز؛ نوسان خطرناک
سد کرخه در فروردین ۱۳۹۸ در صدر اخبار کشور قرار گرفت؛ زمانی که بارشهای بیسابقه و سیلابهای گسترده، حجم مخزن را بهسرعت پر کرد و بحثهایی درباره احتمال سرریز و حتی آسیبدیدگی سازه مطرح شد. در آن روزها، برخی منتقدان از «خطر شکست سد» سخن میگفتند و مدیریت مخزن زیر پرسش بود. چند سال بعد، اکنون همان سد با واقعیتی معکوس روبهروست؛ مخزنی کمآب و نیروگاهی متوقف.
مهدی قمشی؛ سازههای آبی و استاد دانشگاه شهید چمران اهواز این وضعیت را «نماد چرخش افراط و تفریط» میداند: «در سالهای ترسالی، بهجای آنکه بخشی از آب برای سالهای خشک آینده ذخیره و همزمان مصرف و الگوی کشت اصلاح شود، توسعه مصرف با اتکا به شرایط استثنایی جلو رفت. حالا در دوره خشک، هم مخزن خالی شده، هم سطح توقع مصرف بالا مانده است.»
سد کرخه تنها یک نیروگاه برقآبی نیست؛ کلید تأمین آب بخش گستردهای از اراضی کشاورزی و سکونتگاههای پاییندست است و نقشی مهم در تأمین حقآبه تالابها و رودخانههای خوزستان دارد. کاهش ذخیره مخزن، امکان رهاسازی آب برای آبیاری مزارع و حمایت از اکوسیستمهای پاییندست را محدود میکند.
کشاورزان حاشیه کرخه میگویند: «وقتی سد ساخته شد، گفتند دیگر نگران خشکسالی نباشید. حالا هم برقش خوابیده، هم میگویند آب کافی برای کشت نیست. ما ماندهایم با زمین تشنه و بدهیهای بانکی.»
کارشناسان محیطزیست معتقدند: «اگر مخزن در چنین وضعیتی باقی بماند و حقآبه زیستمحیطی پرداخت نشود، تالابهای پاییندست و پوشش گیاهی منطقه آسیب جدی خواهند دید؛ آسیبی که میتواند به گسترش کانونهای گردوغبار، فرونشست زمین و مهاجرت اجباری ساکنان بینجامد.»
کرخه؛ نشانه بحران حکمرانی آب
از نگاه تحلیلگران، خاموشی توربینهای سد کرخه بیش از آنکه یک مشکل مقطعی فنی باشد، نشانهای از بحران عمیقتر در حکمرانی آب و انرژی است. اتکای بیش از حد به سدها بدون اصلاح الگوی مصرف، فقدان نظارت کافی بر چاهها و برداشتها، توسعه کشاورزی پرمصرف در حوضههای خشک و نیمهخشک و تصمیمگیریهای کوتاهمدت، همه در شکلگیری وضع موجود سهیماند.
نمیتوان سد را بهتنهایی منجی و نه مقصر اصلی دانست. مسئله این است که سدها در چه چارچوبی طراحی و بهرهبرداری میشوند. اگر حوضه آبریز را بهصورت یکپارچه نبینیم و فقط به فکر تأمین نیاز امروز باشیم، فردا با مخازن خالی و نیروگاههای خاموش روبهرو خواهیم شد.
خروج نیروگاه کرخه از مدار، بهعنوان «فرصت هشدار» جدی گرفته شود: «این اتفاق باید آغاز بازنگری در الگوی کشت، برنامههای توسعه بالادست، سهم محیطزیست و روشهای تأمین برق باشد. وگرنه سالهای بعد، نام سدهای دیگری را هم در فهرست نیروگاههای متوقف خواهیم دید.»
از صرفهجویی تا اصلاح ساختار
کارشناسان بر این باورند که برای جلوگیری از تکرار چنین رخدادهایی، مجموعهای از اقدامات همزمان لازم است: کاهش هدررفت آب در شبکه، ممنوعیت و کنترل جدی چاههای غیرمجاز، اصلاح الگوی کشت و حرکت به سمت محصولات کمآببر، ارتقای بازده آبیاری و در کنار آن، متنوعسازی سبد تولید برق با توسعه انرژیهای تجدیدپذیر.
در سطح کوتاهمدت، مدیریت مصرف برق در تابستان پیش رو، تعیین تکلیف نحوه رهاسازی محدود آب موجود و اطلاعرسانی شفاف به مردم منطقه، از جمله ضرورتهاست. در سطح بلندمدت اما، بدون تغییر نگاه از «مدیریت پروژهمحور» به «مدیریت حوضهمحور»، خاموششدن موقتی نیروگاه کرخه میتواند تنها یک حلقه از زنجیره بحرانهای آینده باشد.
در حالیکه خوزستان و دیگر استانهای گرمسیر خود را برای روزهای بسیار داغ آماده میکنند، کرخه اینبار نه با صدای توربینهایش که با سکوت نیروگاه و پهنه کمآب مخزن، پیامی روشن میفرستد؛ تا زمانی که مصرف و توسعه با ظرفیت واقعی منابع آب این سرزمین هماهنگ نشود، خاموشی نه فقط در شبکه برق، که در رودخانهها، تالابها و زندگی مردم تداوم خواهد داشت.
