«سیاهه انتشار» ستون فقرات سیاست‌گذاری هوای پاک

فاطمه کریمی؛ مدیرعامل شرکت کنترل کیفیت هوای تهران در گفت‌وگو با «بشارت نو» تشریح کرد:
فیروزه نعیمی/نشست هم‌اندیشی شرکت کنترل کیفیت هوا با حضور نمایندگان مجلس، مدیران محیط‌زیست و شهرداری تهران، در راستای دستاوردهای به‌روزرسانی «سیاهه انتشار آلاینده‌های هوای پایتخت»
این نشست با حضور رییس فراکسیون محیط زیست مجلس، رییس مرکز ملی هوا و تغییر اقلیم سازمان محیط زیست، مدیرکل محیط زیست و توسعه پایدار شهرداری تهران، جمعی از اساتید و نخبگان دانشگاه‌های برتر، مدیرعامل و معاونین و کارشناسان شرکت کنترل کیفیت هوا برگزار شد.
«فاطمه کریمی»؛ مدیرعامل شرکت کنترل کیفیت هوای تهران در این نشست اذعان کرد آلودگی هوا یک مسئله گذرا و مقطعی نیست، بلکه به معضلی پایدار و ساختاری تبدیل شده که سلامت شهروندان، بهره‌وری اقتصادی، کیفیت زندگی و حتی امید اجتماعی را تحت تأثیر قرار می‌دهد.
وی افزود: روند روزهای آلوده سال‌های ۱۴۰۳ و ۱۴۰۴ در تهران نشان می‌دهد که با وجود تمام تلاش‌های بی وقفه، همچنان با فاصله‌ای محسوس از وضعیت مطلوب به لحاظ کیفیت هوا قرار داریم به همین منظور نیازمند تصمیم‌گیری‌های علمی‌تر، واقع‌بینانه‌تر و مبتنی بر داده‌های دقیق هستیم.
در همین زمینه گفت‌وگویی داشتیم با فاطمه کریمی؛ مدیرعامل شرکت کنترل کیفیت هوای تهران تا درباره این نشست بیشتر بدانیم.
در نشست هم‌اندیشی با موضوع «دستاوردهای به‌روزرسانی سیاهه انتشار منابع آلاینده شهر تهران برای سال مبنای ۱۴۰۱» که برگزار شد. بفرمایید محور اصلی این نشست چه بود و چه کسانی حضور داشتند؟
این نشست با هدف بررسی دستاوردهای به‌روزرسانی «سیاهه انتشار آلاینده‌های هوای تهران» و تبیین نقش آن در تصمیم‌سازی‌های کلان برگزار شد. در این جلسه، رییس فراکسیون محیط زیست مجلس، رییس مرکز ملی هوا و تغییر اقلیم سازمان حفاظت محیط‌زیست، مدیرکل محیط زیست و توسعه پایدار شهرداری تهران، جمعی از اساتید و نخبگان دانشگاه‌های برتر کشور، به‌ همراه معاونین و کارشناسان شرکت کنترل کیفیت هوا حضور داشتند. ترکیب حاضران نشان می‌دهد محور اصلی این نشست، صرفاً فنی و تخصصی نبوده و ابعاد مدیریتی و سیاست‌گذاری نیز بسیار پررنگ‌تر است.
شما در جلسه اشاره کردید که آلودگی هوا یک مسئله «گذرا» نیست. کمی بیشتر توضیح می‌دهید؟
بله، آلودگی هوا دیگر یک مشکل فصلی و مقطعی نیست که با چند روز بارندگی یا تعطیلی مدارس حل شود. این معضل، به یک چالش پایدار و ساختاری، برای تهران تبدیل شده است. آلودگی هوا سلامت شهروندان، بهره‌وری اقتصادی، کیفیت زندگی و حتی سطح امید اجتماعی را تحت تأثیر قرار می‌دهد. اگر این موضوع را کوتاه‌مدت ببینیم، عملاً درک درستی از ابعاد خسارت آن نداشته‌ایم.
با توجه به روند نگران‌کننده روزهای آلوده و داده‌هایی که در اختیار دارید، وضعیت سال‌های اخیر را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
روند روزهای آلوده در سال‌های ۱۴۰۳ و ۱۴۰۴ نشان می‌دهد که با وجود تلاش‌های مستمر دستگاه‌های مختلف، هنوز فاصله قابل توجهی با وضعیت مطلوب داریم. این یعنی اگرچه کارهای زیادی انجام شده، اما کافی نبوده و مهم‌تر از آن، بخشی از اقدامات نیازمند بازنگری بر مبنای داده‌های دقیق‌تر و تحلیل‌های عمیق‌تر است. به همین دلیل تاکید می‌کنیم که سیاست‌گذاری‌ها باید علمی‌تر، واقع‌بینانه‌تر و مبتنی بر داده باشد، نه صرفاً بر اساس حدس و تجربه.

محور این نشست، به‌روزرسانی «سیاهه انتشار» بود. «سیاهه انتشار» دقیقاً چیست و چه نقشی دارد؟
«سیاهه انتشار» در واقع یک بانک اطلاعاتی جامع از تمام منابع آلاینده است؛ از خودروها و موتورسیکلت‌ها گرفته تا صنایع، نیروگاه‌ها، سوخت مصرفی، تردد و حتی الگوهای فعالیت شهری. این سیاهه مشخص می‌کند هر بخش، چه سهمی در تولید آلاینده‌ها دارد. شاکله و ستون فقرات بسیاری از تحلیل‌ها و مدل‌سازی‌های حوزه آلودگی هوای تهران بوده و نقش موثری در برنامه‌ریزی‌های آتی شرکت در جهت کاهش آلودگی و بهبود کیفیت هوا دارد. بدون این داده‌ها، هم مدل‌سازی علمی دچار خطا می‌شود، هم اولویت‌بندی سیاست‌ها. بر اساس همین سیاهه است که می‌توانیم برنامه‌ریزی کنیم کدام اقدام، در چه بازه زمانی و با چه هزینه و اثری باید در دستور کار قرار گیرد.
از نگاه شخص قانون‌گذار، اهمیت این سیاهه چیست؟
سمیه رفیعی؛ رییس فراکسیون محیط زیست مجلس معتقد است، بدون داده معتبر، قانون‌گذاری اثربخش تقریباً غیرممکن است. «سیاهه انتشار» به ما کمک می‌کند بفهمیم کدام سیاست، روی کدام منبع آلاینده باید متمرکز شود. در بحث اجرای قوانین، از جمله «قانون ساماندهی صنعت خودرو» و برنامه‌های مربوط به از رده خارج‌کردن خودروهای فرسوده، این داده‌ها نقش کلیدی دارند.

وقتی بدانیم هر خودروی فرسوده چه سهمی در انتشار آلاینده‌ها دارد، می‌توانیم هم برای مردم، هم برای دولت و هم برای مجلس، تصویر روشن‌تری از ضرورت اجرای قانون ارائه کنیم. برای مثال، وقتی قانون ساماندهی صنعت خودرو الزاماتی را برای ارتقای استاندارد خودروها و خروج خودروهای فرسوده تعیین می‌کند، ما برای سنجش اثر این اقدامات نیاز به مرجع آماری دقیق داریم. «سیاهه انتشار» نشان می‌دهد اگر x درصد از خودروهای فرسوده از رده خارج شوند، چه میزان کاهش در انتشار آلاینده‌ها رخ می‌دهد. این اطلاعات، هم پشتوانه نظارت مجلس است و هم مبنای قانع‌کردن دستگاه‌های اجرایی برای تسریع در اجرای قانون. به همین دلیل، تداوم و به‌روزرسانی مستمر این پروژه لازم و ضروری است.
رفیعی، در سخنان خود از حمایت همه‌جانبه برای تسهیل دسترسی به آمار و اطلاعات صحبت کرد. این حمایت در عمل چگونه خواهد بود؟
یکی از چالش‌های اصلی پروژه‌های این‌چنینی، دسترسی به داده‌های دقیق از دستگاه‌ها و سازمان‌های مختلف است؛ از پلیس راهور و وزارت نفت گرفته تا شهرداری‌ها و بخش خصوصی. رئیس فراکسیون محیط زیست مجلس، ضمن تاکید بر تداوم انجام این پروژه، آمادگی خود را در سطح قانون‌گذاری و همچنین در تعامل بین دستگاهی و کمک به تسهیل فرآیند تبادل داده و اطلاعات اعلام کرد. درصورت لزوم، در قالب جلسات مشترک، تفاهم‌نامه‌ها یا حتی پیشنهادهای قانونی، این مسیر را هموارتر کرده تا شرکت کنترل کیفیت هوا و سایر نهادهای علمی، بدون مانع به داده‌های لازم دسترسی داشته باشند.
وی با توجه به اثر بخشی این طرح در تصمیمات آتی، حمایت همه جانبه خود را در سهولت اخذ آمار و اطلاعات مورد نیاز و همکاری سایر ارگان‌ها و سازمان‌های مرتبط با این مسئله اعلام کرد.
همکاری شهرداری تهران و مجموعه مدیریت شهری در چه حوزه‌هایی است؟
یکی از پایه‌های اصلی «سیاهه انتشار»، داده‌های مربوط به ناوگان حمل‌ونقل، تردد، سوخت و شبکه معابر است. شهرداری تهران، به‌ویژه در حوزه حمل‌ونقل و ترافیک، نقش بسیار مهمی در تأمین این اطلاعات دارد. حمایت‌ها و پیگیری‌های شهردار و معاون حمل‌ونقل و ترافیک شهرداری تهران، باعث شد دسترسی به بخشی از داده‌های کلیدی برای این پروژه‌ها در حوزه ناوگان حمل‌ونقل و الگوهای تردد تسهیل شود.
به‌عنوان جمع‌بندی، این طرح در نهایت چه تغییری در زندگی شهروندان تهرانی ایجاد خواهد کرد؟
شاید شهروند به‌طور مستقیم واژه «سیاهه انتشار» را در زندگی روزمره‌اش نشنود، اما نتایج آن را لمس خواهد کرد. این طرح، گامی جدی برای ارتقای کیفیت مطالعات، تقویت پشتوانه علمی تصمیم‌گیری‌ها و هدفمند کردن اقدامات در حوزه کاهش آلودگی هواست. وقتی تصمیم‌ها دقیق‌تر و مبتنی بر داده باشد، احتمال موفقیت طرح‌ها، از مدیریت ترافیک گرفته تا نوسازی ناوگان و کنترل منابع صنعتی، بیشتر می‌شود. در نهایت، هدف ما این است که کیفیت هوای تهران و دیگر شهرهای کشور بهبود یابد و شهروندان هوای سالم‌تری تنفس کنند.
آیا برنامه‌ای برای توسعه این تجربیات در سایر شهرهای کشور وجود دارد؟
بله، تجربه و زیرساختی که در تهران ایجاد شده، می‌تواند مبنای خوبی برای شهرهای دیگر باشد. بخشی از داده‌ها و روش‌ها قابل تعمیم است و ما آماده‌ایم در قالب همکاری‌های بین‌شهری و ملی، این دانش و تجربه را منتقل کنیم. با توجه به حمایت‌هایی که از سوی مجلس، سازمان محیط زیست و شهرداری تهران اعلام شد، امیدواریم این روند در سطح ملی نیز تقویت شود.