شوک جهانی تعرفه ۱۳۰ درصدی آمریکا بر چین

«بشارت نو» تقابل ژئواکونومیک بر سر عناصر کمیاب زمین بین آمریکا و چین و پیامدهای فوری آن بر اقتصاد جهان را بررسی می کند:
سیدرضا هاشمی زاده/روزنامه نگار

دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، در یک چرخش ناگهانی و در اقدامی که به آتش‌بس شکننده تجاری میان واشنگتن و پکن پایان داد، اعلام کرد که از اول نوامبر ۲۰۲۵ (یا زودتر) یک تعرفه ۱۰۰ درصدی اضافی بر واردات کالاهای چینی اعمال خواهد کرد. این تعرفه جدید، با ترکیب نرخ فعلی ۳۰ درصدی بر بسیاری از کالاها، تعرفه تجمعی بر واردات چین را به ۱۳۰ درصد می‌رساند و عملاً به منزله یک تحریم تجاری کامل است.این تشدید تنش در واکنش مستقیم به اقدام استراتژیک پکن در محدود کردن صادرات عناصر کمیاب زمین و فناوری‌های مرتبط صورت می‌گیرد و نشان‌دهنده تغییر ماهیت جنگ تجاری به یک جنگ ژئواکونومیک تمام‌عیار بر سر تسلط بر فناوری‌های استراتژیک و زنجیره‌های تأمین است.
وقتی ترامپ عصبانی شد
محرک اصلی این تصمیم شدید ترامپ، گسترش کنترل‌های صادراتی چین بر عناصر کمیاب زمین بود. این مواد معدنی حیاتی، برای تولید نیمه‌هادی‌ها، تجهیزات نظامی، خودروهای الکتریکی و فناوری‌های پیشرفته حیاتی هستند و چین بیش از ۹۰ درصد پردازش جهانی این مواد را کنترل می‌کند.ترامپ در پلتفرم “تروث سوشال”، چین را متهم کرد که با اعمال محدودیت‌های گسترده بر صادرات این عناصر و فناوری‌های تولید و استفاده فرامرزی آن‌ها (به‌ویژه در کاربردهای نظامی و نیمه‌رسانا)، موضع‌گیری “فوق‌العاده تهاجمی” اتخاذ کرده و قصد دارد “دنیا را اسیر خود نگه دارد.” تحلیلگران معتقدند این اقدام تلاشی از سوی شی جین پینگ برای افزایش اهرم چانه‌زنی پیش از دیدار احتمالی در حاشیه اجلاس همکاری اقتصادی آسیا-اقیانوسیه ( APEC) درکره جنوبی بوده است؛ با این فرض که آستانه تحمل درد پکن در مقابل آسیب‌پذیری استراتژیک آمریکا در این منابع، بالاتر است.

تحریم تجاری مؤثر و کنترل‌های فناوری
تصمیم ترامپ که تنها ۹ روز پیش از انقضای تمدید ۹۰ روزه آتش‌بس تجاری اعلام شد، به این توافق شکننده پایان داد و بالاترین سقف تعرفه‌ای در دهه‌های اخیر را اعمال کرد:
• تعرفه تجمعی ۱۳۰٪: ترامپ این اقدام چین را “ناشنیده در تجارت بین‌الملل” و “ننگ اخلاقی” خواند. این تعرفه اضافی ۱۰۰ درصدی، با نرخ‌های فعلی ۳۰ درصدی ترکیب شده و عملاً به تحریم تجاری کامل می‌انجامد.
• کنترل‌های فناوری: علاوه بر تعرفه‌ها، آمریکا کنترل‌های صادراتی جدیدی را بر “هرگونه نرم‌افزار حیاتی” اعمال خواهد کرد که زیرساخت‌های فناوری چین، از جمله هوش مصنوعی و رایانش ابری را هدف قرار می‌دهد.
• وضعیت مذاکرات کشورهای همکاری آسیا-اقیانوسیه ( APEC) : ترامپ در واکنش به چین، ابتدا دیدار برنامه‌ریزی شده با شی جین پینگ را زیر سؤال برد و گفت “دلیلی برای این کار نمی‌بینم”، اما بعداً لحن خود را تعدیل کرد و اگرچه سفر خود به کره جنوبی را لغو نکرد، اما درباره قطعیت دیدار با شی جین‌پینگ ابراز تردید کرد.
پیامدهای فوری و جهانی بر بازارها
تهدید ناگهانی ترامپ به اعمال تعرفه‌های ۱۰۰ درصدی، شوک بزرگی به بازارهای مالی جهانی وارد کرد و ترس از بازگشت به جنگ تجاری تمام‌عیار را برانگیخت:
• سقوط بازار سهام: اعلامیه تعرفه، بلافاصله بازارهای جهانی را به لرزه درآورد؛ شاخص نزدک (Nasdaq) با ۳.۵۶٪، شاخص S&P 500 (Standard & Poor’s 500) با ۲.۷۱٪ (بدترین افت یک‌روزه از آوریل) و داو جونز (Dow Jones) با ۱.۹٪ سقوط کردند. این سقوط به ویژه بخش فناوری را تحت تأثیر قرار داد.
• فشار تورمی جدید: کارشناسان هشدار دادند که این دور جدید درگیری می‌تواند قیمت کالاها و مواد خام (به‌ویژه فلزات و عناصر کمیاب زمین) را به‌شدت افزایش دهد و مجدداً عدم اطمینان تورمی را در سراسر جهان احیا کند. به ویژه، با توجه به وابستگی شدید آمریکا به چین در زمینه لوازم الکترونیک، پوشاک و مبلمان، نسبت به افزایش شدید قیمت‌ها (تورم) برای مصرف‌کنندگان آمریکایی، به ویژه در آستانه فصل تعطیلات، هشدار داده شد.
• اخلال در زنجیره تأمین: تعرفه‌های ۱۳۰ درصدی، عملاً بیشتر تجارت دوجانبه را متوقف خواهد کرد. تحلیلگران هشدار می‌دهند که این اقدام، بحران زنجیره تأمین را برای آمریکا و متحدانش عمیق‌تر کرده و شرکت‌ها را مجبور به انتقال پرهزینه تولید از چین می‌کند و موجب افزایش هزینه‌ها و احتمالاً کمبود کالاها خواهد شد.
• هزینه برای خانوارها: بر اساس مدل‌سازی‌های اقتصادی، اعمال این تعرفه‌ها به طور متوسط معادل افزایش مالیات ۱۳۰۰ دلار در سال ۲۰۲۵ و ۱۶۰۰ دلار در سال ۲۰۲۶ برای هر خانوار آمریکایی خواهد بود، که نشان می‌دهد هزینه نهایی جنگ تعرفه‌ای بر دوش مصرف‌کنندگان است.

• تقابل ژئواکونومیک: کارشناسان این تنش را “آغاز پایان آتش‌بس تعرفه‌ای” توصیف می‌کنند، جایی که هر دو قدرت همزمان به سلاح‌های اقتصادی خود دست می‌یابند و مایل به عقب‌نشینی نیستند، که این امر منجر به گسست اقتصادی (Decoupling) می‌شود.
چالش‌های بلندمدت و وابستگی حیاتی
این دور جدید تشدید تنش‌ها، بر مشکل بلندمدت و حیاتی وابستگی آمریکا به چین در زمینه منابع استراتژیک تأکید دارد:
• آسیب‌پذیری آمریکا در منابع: اگرچه دولت ترامپ تلاش‌هایی برای تقویت تولید داخلی عناصر کمیاب زمین انجام داده مانند سرمایه‌گذاری ۴۰۰ میلیون دلاری در تنها تولیدکننده آمریکایی MP Materials Corp) ( اما مقامات اعتراف می‌کنند که تقویت تولید داخلی به زمان نیاز دارد و آمریکا در کوتاه‌مدت در برابر “هوس‌های استراتژیک شی” آسیب‌پذیر خواهد بود.
• سابقه تنش‌های زیرپوستی: اگرچه واشنگتن اقدام چین را یک تشدید دراماتیک تلقی می‌کند، اما گزارش‌ها حاکی از آن است که اقدامات قبلی آمریکا، مانند افزودن شرکت‌های چینی به فهرست سیاه کنترل صادراتی، ممکن است خود محرک واکنش چین و تشدید تنش‌ها بوده باشد.
آینده متلاطم و احتمال پاسخ تلافی‌جویانه
این اقدام متقابل، بار دیگر بر ماهیت بده‌بستان و بی‌پایان جنگ تجاری بین دو قدرت بزرگ اقتصادی جهان تأکید کرد. در حالی که چین هنوز پاسخ رسمی نداده است، انتظار می‌رود که پکن با اعمال تعرفه‌های متقابل بالا بر کالاهای آمریکایی یا گسترش موانع غیرتعرفه‌ای (مانند تحقیقات ضدانحصاری علیه شرکت‌های آمریکایی) پاسخ دهد. این وضعیت نشان می‌دهد که جنگ اقتصادی از صرفاً تعرفه‌ها فراتر رفته و به رقابت برای تسلط بر زنجیره‌های تأمین منابع استراتژیک و فناوری‌های آینده تبدیل شده است، که این امر منجر به گسست اقتصادی میان دو بلوک می‌شود و اقتصاد جهانی را در آستانه یک شوک تورمی و بی‌ثباتی عمیق قرار می‌دهد.