میراث طبیعی باستانی در معرض تهدید است

گزارش «بشارت نو» از پیامد آتش سوزی در جنگل‌های هیرکانی:
میترا موحد/ ثبت جنگل‌های هیرکانی در فهرست میراث جهانی یونسکو که از مدت‌ها پیش مورد توجه دولتمردان بود به یکی از اولویت‌های تبدیل شد؛ و ۱۴ تیرماه ۱۳۹۸ بود که جنگل‌های هیرکانی شمال کشور پس از یک دهه دوندگی به ثبت میراث جهانی یونسکو رسید.جنگل‌های هیرکانی پس از کویر لوت به عنوان دومین اثر بزرگ طبیعی کشور در چهل و سومین اجلاس کمیته میراث جهانی که در باکو مرکز کشور آذربایجان برگزار شد، با اکثریت آرا در فهرست میراث جهانی قرار گرفت.
آغاز آتش سوزی
آتش‌سوزی در جنگل‌های هیرکانی الیت چالوس از ۱۰ آبان آغاز شد. این حریق که با منشأ انسانی بنا به گفته منابع خبری بر اثر حضور شکارچیان در منطقه صخره‌ای الیت شروع شده، احتمال عمدی یا سهوی بودن آن را تقویت کرده است.از همان ساعات ابتدایی مسئولان بحران و استانداری مازندران در منطقه حادثه که به‌شدت صعب‌العبور است وارد عمل شدند. مسیر سخت و صخره‌ای از روستای الیت تا محل حریق که عبور تنها با تجهیزات سبک و نیروی انسانی ممکن است موضوع روند اطفا را از نخستین دقایق با چالش اساسی مواجه کرد.
روز‌های نخست، آتش در نقاط محدود شعله‌ور می‌شد و نیرو‌های منابع طبیعی، محیط زیست و مردم محلی به‌طور موقت آن را مهار کردند، اما پوشش جنگلی خشک و شیب‌های تند صخره‌ای باعث شد شعله‌ها از نو شعله‌ور شوند.با وجود گذشت چند روز آتش‌سوزی جنگل‌های الیت به‌طور کامل مهار نشد و حمل آب و تجهیزات با کمک چهارپایان تا بخشی از مسیر صعب‌العبور ممکن شد و نیرو‌های منابع طبیعی و جنگلبانی و جوامع محلی با سختی باقی راه را طی کردند که به‌دلیل خشکی شدید جنگل شعله‌ها مجدداً شعله‌ور شدند و این بار کار با دشواری بیشتری همراه شد.گزارش‌های مردمی نشان‌دهنده گسترش حریق بود و همین موجب ورود فرماندار چالوس و مدیرکل بحران استانداری به صحنه و تشکیل ستاد بحران در روستای الیت شد. با وجودی که سرعت سازمان‌دهی نیرو‌ها افزایش یافت، اما هماهنگی برای آغاز عملیات هوایی با دو بالگرد آب‌پاش از دریاچه ولشت به‌منظور مقابله مستقیم با کانون‌های آتش شدت گرفت.روز جمعه، در دو مرحله حجم آب با دو هواپیمای ایلوشین بر منطقه حریق تخلیه شد. پس از تخلیه آب شدت دود به‌حدی بود که بالگرد «هلی‌بورن» چند بار برای جابه‌جایی نیرو‌ها تلاش کرد، اما به‌دلیل دید کم بازگشت، همچنین نیرو‌های هوایی ارتش نیز وارد منطقه شدند.
دلایل احتمالی آغاز آتش، از خطای انسانی تا بحران اقلیمی
جزئیات رسمی درباره علت دقیق آتش‌سوزی هنوز منتشر نشده، اما احتمالاتی در این زمینه مطرح شده است. برخی مقام‌ها، از جمله منابع محلی در گفت‌و‌گو با رسانه‌ها، آتش اولیه را با منشا انسانی و ناشی از حضور شکارچیان دانسته‌اند. موضوعی که احتمال سهوی یا عمدی بودن حریق را مطرح می‌کند.
در سطحی گسترده‌تر، اما کارشناسان محیط‌زیست بر زمینه اصلی تکرار آتش‌سوزی‌ها تأکید می‌کنند. خشکسالی شدید، کمبود بارش و طولانی‌شدن فصل آتش‌سوزی در زاگرس و هیرکانیاز جمله مهم‌ترین دلایل زیست‌محیطی است. انباشته‌شدن برگ‌ها و تنه‌های خشک‌شده، گرمای پایدار هوا و وزش باد گرم نیز به سرعت گرفتن شعله‌ها کمک کرده است.
کانون اصلی حریق در روستای الیت مرزن‌آباد در شهرستان چالوس قرار دارد. منطقه‌ای کوهستانی با شیب تند، دره‌های عمیق و پوشش متراکم جنگل‌های پهن‌برگ هیرکانی. به موازات این منطقه، در روز‌های اخیر ارتفاعات لاتون آستارا در گیلان نیز دچار آتش‌سوزی شد و دست‌کم ۱۵ هکتار از پوشش گیاهی آن از جمله راش و سرخس سوخت.الیت، که زیرمجموعه حوزه منابع طبیعی نوشهر محسوب می‌شود، بخشی از شبکه ۶۶۰ هزار هکتاری جنگل‌های غرب مازندران است. جنگل‌هایی که از نوشهر تا تنکابن و رامسر امتداد دارند. تصاویر ماهواره‌ای منتشرشده نشان می‌دهد که شدت آتش در مرحله دوم بسیار وسیع‌تر بوده و طی چند روز بخش‌هایی از دامنه‌ها و دره‌های پیرامون الیت را درگیر کرده است.

واکنش‌ها و بازتاب‌های بین‌المللی
گسترش آتش‌سوزی در جنگل‌های ثبت‌شده در فهرست میراث جهانی یونسکو، توجه رسانه‌ها و دولت‌های خارجی را هم جلب کرده است. یورونیوز این آتش را «پیچیده و در منطقه‌ای با شیب‌های خطرناک» توصیف کرده و خبرگزاری فرانسه نیز این حادثه را «تهدیدی برای یکی از کهن‌ترین اکوسیستم‌های زمین» نامیده است. یک رسانه هلندی هم تأکید کرده که این آتش‌سوزی «فقط یک بحران محلی نیست» و نابودی بخشی از جنگل‌های چند میلیون ساله هیرکانی «برای جامعه جهانی اهمیت زیست‌محیطی دارد.»اعزام هواپیما‌های اطفای حریق ترکیه، اعلام آمادگی روسیه، بلاروس و جمهوری باکو و رایزنی‌های بین‌المللی سازمان محیط‌زیست ایران، نشان‌دهنده نگرانی مشترکی است که از مرز‌های ایران فراتر رفته است.

بی‌توجهی نهاد‌های مرتبط با آتش‌سوزی در روز‌های اول یکی از دیگر ابعاد حریق هیرکانی است. سینا
اسفندیاری، دهیار الیت، در ویدیویی که بازتاب گسترده‌ای در فضای مجازی داشته مدعی شده که نیروهای امدادی پس از ۱۳ روز به ما ملحق شدند.
او تصریح کرد که در روز‌های نخست حتی تجهیزات اولیه یا نیروی کافی به منطقه نرسیده بود. در مقابل، اما استاندار مازندان ادعا کرده که تیم‌های امدادی بلافاصله وارد عمل شدند.
پیامدهای آتش سوزی در جنگل های هیرکانی چیست؟
آتش‌سوزی جنگل‌های پهن‌برگ هیرکانی، که بین ۲۵ تا ۵۰ میلیون سال قدمت دارند، پیامد‌های متعددی برجای می‌گذارد. گونه‌هایی مانند بلوط، راش، سرخس و مجموعه‌ای از پوشش گیاهی بومی در بخش‌هایی از الیت و آستارا سوخته‌اند. خاک منطقه نیز با از دست دادن مواد آلی، در معرض فرسایش قرار گرفته و احتمال رانش زمین افزایش یافته است.همچنین تکرار آتش‌سوزی‌ها زیستگاه گونه‌های جانوری را نیز تهدید می‌کند؛ از جمله شوکا، خرس قهوه‌ای و پرندگان بومی. دود گسترده در منطقه نیز کیفیت هوا و سلامت مردم روستا‌های اطراف را تحت تأثیر قرار داده است.
اما شاید مهم‌ترین پیامد، هشدار‌هایی است که این آتش درباره تغییرات اقلیمی و ضعف نهاد مدیریت بحران در ایران می‌دهد. اینکه آمادگی‌های لازم فنی و تکنولوژیک و انسانی برای اطفای حریق که برای مهار بحران نیاز است خود دچار بحران است.در حالی که خبری از باران هم نیست، باید دید که این آتش‌سوزی گسترده تا زمان خاموشی، چقدر از زمین‌های سبز جنگل‌های هیرکانی را در خود خواهد سوزاند.