دندان هایی که قربانی جیب خالی مردم می شوند

روایت «بشارت نو» از پیامدهای هزینه های سرسام آور دندانپزشکی در ایران:
سیدرضا هاشمی زاده/روزنامه نگار

آمارها حکایت از یک فاجعه خاموش دارد؛ هر ایرانی به طور متوسط شش دندان پوسیده در دهان دارد، اما از پرداخت هزینه درمان آن ها عاجز است. در شرایط کنونی ، دندانپزشکی نه یک خدمت درمانی که به کالایی لوکس تبدیل شده است. افزایش سرسام‌آور هزینه‌ها، ضعف مشهود پوشش بیمه‌ای و ناتوانی اقتصادی مردم، موجب راه افتادن “اپیدمی کشیدن دندان “شده که سلامت عمومی کشور را تهدید می‌کند. بر اساس گزارش‌های رسمی، بیش از ۷۰ درصد مردم ایران قادر به پرداخت هزینه‌های دندانپزشکی نیستند و این خدمات، پس از دارو، رتبه دوم در ایجاد “هزینه‌های کمرشکن” سلامت را به خود اختصاص داده است.
این گزارش نگاهی به این موضوع و ابعاد گوناگون آن دارد .
*جامعه ای در مسیر بی‌دندانی
بحران ناتوانی مالی، مستقیماً خود را در آمارهای تکان‌دهنده سلامت دهان و دندان نشان می‌دهد. مردم به‌جای درمان‌های حفظ‌کننده دندان، به ارزان‌ترین راه خلاص شدن از درد (کشیدن دندان) روی آورده‌اند:
آمارها حاکی از آن است که در کودکان ۶ ساله به‌طور متوسط ۵.۸۴ دندان پوسیده (DMFT) افراد ۳۵-۴۴ سال به‌طور میانگین ۱۲ تا ۱۳ دندان پوسیده، کشیده شده یا پر شده سالمندان بالای ۶۵ سال ۵۵ درصد کاملاً بی‌دندان هستند. جمعیت عمومی هم ۱۷ درصد جمعیت بالای ۱۸ سال هیچ دندانی در دهان ندارند.
*اپیدمی کشیدن دندان در بزرگسالان
این آمارها نشان می‌دهد که مردم به‌خاطر هزینه‌های بالا، دندان‌های قابل درمان را می‌کشند، اقدامی که آغاز عوارضی چون تحلیل استخوان فک و مشکلات گوارشی است .
* دلارگران و ضعف بیمه؛عامل بی دندانی مردم
گرانی خدمات دندانپزشکی، یک پدیده دوجانبه است: هزینه تمام‌شده بالای خدمات و توان مالی پایین مردم که در مقابل هم قرار گرفته‌اند.

وابستگی مطلق به واردات و نوسان ارزی (گرانی فنی)
• وارداتی بودن ۹۰ درصد مواد: تقریباً تمام مواد و تجهیزات دندانپزشکی وارداتی هستند و هزینه‌های آن‌ها مستقیماً تابع نوسانات نرخ ارز است.
• افزایش سرسام‌آور قیمت: نوسانات نرخ ارز باعث شده قیمت برخی مواد در یک سال تا ۷۰۰ درصد افزایش یابد (مانند دو برابر شدن قیمت کارپول بی‌حسی).
• هزینه‌های سربار کلینیک: هزینه‌های اجاره مطب (۳۰ تا ۵۰ میلیون تومان ماهانه)، حقوق پرسنل و استهلاک تجهیزات گران‌قیمت (مانند یونیت ۵ تا ۱۵ میلیارد تومانی) مستقیماً به تعرفه نهایی منتقل می‌شود.
* شکست مهلک نظام بیمه‌ای (ضعف ساختاری)
• ۹۱ درصد پرداخت از جیب
سهم پرداخت مستقیم مردم به ۹۱ درصد رسیده است. این در حالی است که دندانپزشکی دومین سهم در ایجاد هزینه‌های کمرشکن سلامت را دارد.
• پوشش محدود بیمه‌های پایه: بیمه‌های پایه (تأمین اجتماعی، خدمات درمانی) تنها ۱۳ خدمت اولیه (مانند کشیدن دندان، جرم‌گیری) را پوشش می‌دهند. خدمات حیاتی و گران‌قیمت مانند عصب‌کشی، ایمپلنت و پروتز عمدتاً خارج از پوشش قرار دارند.
• شکاف درآمد و هزینه:
هزینه یک عصب‌کشی ساده (بین ۱.۶ تا ۱۴ میلیون تومان) می‌تواند معادل نصف تا تمام درآمد ماهیانه یک کارمند با حقوق پایه باشد.
* پیامدهای فاجعه‌بار و نابرابری جغرافیایی
ناتوانی مالی مردم، علاوه بر عواقب درمانی مستقیم، منجر به تهدید سلامت عمومی و گسترش نابرابری در سطح کشور شده است:
_ تهدید سلامت عمومی
• عواقب درمان‌نشده: عفونت‌های دندانی درمان‌نشده و مشکلات دهان و دندان، زمینه‌ساز ۵۰ درصد بیماری‌های گوارشی، افزایش ریسک بیماری‌های قلبی-عروقی و عفونت‌های تنفسی می‌شوند.
_ مراجعه به غیرمتخصص: فقر اقتصادی، مردم را ناچار به مراجعه به افراد فاقد تخصص (دستیاران تجربی) و درمانگاه‌های غیرقانونی می‌کند که سلامت دهان را با مخاطرات جدی‌تری مواجه می‌کند.
_نابرابری جغرافیایی (عدم دسترسی )
توزیع ناعادلانه دندانپزشکان، فاصله طبقاتی دسترسی به خدمات را تشدید می‌کند:
• تهران: ۱۱۶ دندانپزشک به ازای هر ۱۰۰ هزار نفر.
• سیستان و بلوچستان: ۱۸ دندانپزشک به ازای هر ۱۰۰ هزار نفر.
• مراکز روستایی: ۳۴۰۰ مرکز دندانپزشکی روستایی اغلب بدون دندانپزشک هستند و فاقد کارایی لازم‌اند.
* نجات دندان‌های ایرانی
راهکار برون‌رفت از این بحران، نیازمند عزم ملی برای خروج از نگاه صرفاً درمان‌محور و سرمایه‌گذاری هوشمندانه بر پیشگیری و حمایت مالی است:
تقویت فوری پوشش بیمه‌ای
اضافه شدن خدمات ضروری و حفظ‌کننده دندان (مانند عصب‌کشی و پروتز) به پوشش بیمه پایه.
تأمین بودجه توسعه: تأمین۷ هزار میلیارد تومان بودجه اضافی مورد نیاز برای برنامه هفتم توسعه
تمرکز بر پیشگیری و آموزش همگان اجرای وارنیش فلوراید: گسترش برنامه وارنیش فلورایدتراپی رایگان(رساندن فلوراید به دندان ها ) در مدارس کاهش ۳۰ درصدی پوسیدگی دندان در کودکان را بدنبال دارد.

سرمایه‌گذاری روی آموزش: نهادینه‌سازی فرهنگ مسواک زدن و استفاده از نخ دندان در مدارس و رسانه‌ها.
مدیریت بازار و توزیع عادلانه نظارت بر قیمت و واردات: نظارت جدی دولت بر واردات، توزیع و قیمت‌گذاری مواد اولیه برای کاهش هزینه تمام‌شده خدمات.
توزیع عادلانه دندانپزشکان: ایجاد سازوکارهای انگیزشی برای ارائه خدمت در مناطق محروم و فعال‌سازی کامل ۳۴۰۰ مرکز دندانپزشکی دولتی .
* پیشگیری، تنها راه نجات
تا زمانی که عزم ملی برای کنترل قیمت مواد اولیه، تقویت بنیادین پوشش بیمه‌ای و ترویج فرهنگ پیشگیری اندیشیده نشود، این روند ادامه خواهد یافت: مردمی که به‌جای درمان، دندان می‌کشند و سلامت خود را قربانی ناتوانی مالی می‌کنند. حل این بحران نیازمند سرمایه‌گذاری هوشمندانه بر روی پیشگیری است، زیرا درمان دندان‌های پوسیده امروز، بسیار پرهزینه‌تر از حفظ سلامت آن‌ها در فرداست.